Đưa chó săn vào cuộc, chuyên gia không ngờ lại tìm thấy loài vật từng bị tuyên bố tuyệt chủng gần 90 năm

Loài vật "mất tích" từ năm 1937, bỗng trở lại trên cồn cát Port Nolloth

Theo The Guardian, loài vật được nhắc tới là chuột chũi vàng De Winton (De Winton's golden mole, tên khoa học Cryptochloris wintoni) vốn là một loài đặc hữu gắn với các dải cồn cát và thảm thực vật ven bờ ở khu vực tây bắc Nam Phi. Các ghi nhận khoa học cuối cùng về loài này được cho là từ năm 1937 (nhiều nguồn quốc tế cũng nhắc mốc 1936/1937 tùy hồ sơ mẫu vật), và sau đó, nó gần như "bốc hơi" khỏi thực địa, khiến nhiều người tin rằng loài đã tuyệt chủng.

Bước ngoặt đến vào cuối tháng 11/2023, khi Endangered Wildlife Trust (EWT) phối hợp cùng các đối tác khoa học công bố đã tái phát hiện chuột chũi vàng De Winton tại khu vực Port Nolloth (tỉnh Northern Cape), nơi từng là đầu mối hiếm hoi của các ghi nhận lịch sử.

Điều đáng nói là đây không phải kiểu bắt gặp tình cờ. Đó là kết quả của một chiến dịch tìm kiếm bền bỉ, với sự kết hợp giữa kinh nghiệm thực địa, công nghệ sinh học hiện đại và một chiếc mũi cực thính.

Chú chó Jessie và dấu vết DNA: cách con người "nhìn thấy" sinh vật sống dưới cát

Theo EWT và Re:wild, nhóm tìm kiếm đã sử dụng một hướng tiếp cận được xem là rất mới: DNA môi trường (eDNA) tức DNA mà động vật để lại trong môi trường (từ tế bào da, lông, chất bài tiết…) và có thể được phát hiện qua mẫu đất/cát/nước. Cùng lúc, họ đưa vào đội hình một chú chó border collie tên Jessie, được huấn luyện để đánh hơi mùi liên quan tới chuột chũi vàng trên cồn cát.

Cách làm được mô tả khá thực chiến là Jessie di chuyển trên bãi cát; mỗi lần chú chó có tín hiệu dừng/đánh dấu vị trí đáng ngờ, đội nghiên cứu sẽ lấy mẫu cát tại điểm đó để đem phân tích eDNA. Từ việc xây dựng dữ liệu tham chiếu gene và đối chiếu các chuỗi thu được, nhóm xác định sự hiện diện của chuột chũi vàng De Winton ở Port Nolloth.

Giới khoa học nhấn mạnh rằng chuột chũi vàng vốn cực khó tìm. Chúng dành phần lớn thời gian dưới lớp cát, hầu như không dựa vào thị lực, trong khi lại có khả năng cảm nhận rung động rất nhạy khiến việc tiếp cận bằng các phương pháp truyền thống càng gian nan.

Sự tái phát hiện này vì thế được xem như một minh chứng rằng eDNA (khi được dùng đúng cách, có tham chiếu gene tốt) có thể mở ra cơ hội cho nhiều loài "mất dấu" khác. Truyền thông quốc tế như The Guardian cũng mô tả đây là một cuộc trở lại "ngoài dự đoán", sau hàng chục năm bặt tăm.

Vì sao loài vật nhỏ bé này khiến cả thế giới hồi hộp?

Chuột chũi vàng De Winton không phải loài vật to lớn hay dễ tạo hiệu ứng thị giác. Nhưng trong bảo tồn, nó tượng trưng cho một điều lớn hơn: hy vọng giữa thời kỳ đa dạng sinh học suy giảm.

WWF từng cảnh báo tốc độ tuyệt chủng hiện nay được ước tính cao hơn khoảng 1.000–10.000 lần so với "mức nền" tự nhiên (background extinction rate). Những con số ước tính có thể khác nhau tùy phương pháp, song thông điệp chung là hệ sinh thái đang chịu sức ép lớn từ hoạt động của con người như mất sinh cảnh, khai thác quá mức, ô nhiễm và biến đổi khí hậu.

Trong bối cảnh ấy, việc một loài từng được coi là đã biến mất lại bất ngờ "lộ diện" không chỉ là tin vui. Nó còn đặt ra câu hỏi rất thực tế rằng nếu loài vẫn còn, thì môi trường sống của nó đang ra sao, và liệu có đủ thời gian để bảo vệ?

Chính Rewild cũng xếp chuột chũi vàng De Winton vào nhóm các loài "mất tích" đáng khao khát được tìm thấy trong sáng kiến Chương trình tìm kiếm những loài đã biến mất là chiến dịch đã ghi nhận nhiều trường hợp tái phát hiện kể từ khi khởi động (2017).

Còn với EWT, câu chuyện Port Nolloth không khép lại ở khoảnh khắc "tìm thấy". Tổ chức này nhấn mạnh tái phát hiện chỉ là bước đầu; bước tiếp theo là hiểu rõ phạm vi phân bố, mối đe dọa và nhu cầu bảo vệ sinh cảnh để loài không biến mất lần nữa, lần này là mãi mãi.

Câu chuyện về loài vật là chuột chũi vàng De Winton cũng nhắc chúng ta một thực tế: thiên nhiên có những "bí mật" tồn tại ngay trước mắt con người, chỉ là chúng ta chưa có đủ công cụ để nhận ra. Và đôi khi, công cụ ấy lại bắt đầu từ những điều tưởng rất đời thường như một chú chó được huấn luyện tốt, kiên nhẫn chạy trên cồn cát, dẫn con người tới dấu vết mỏng manh nhất của sự sống.