Đưa doanh nghiệp nhà nước trở lại quỹ đạo phát triển

Gánh vác nhiều mục tiêu

Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư về tình hình sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp nhà nước (DNNN) giai đoạn 2016-2020 ghi nhận khu vực doanh nghiệp này có tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên vốn chủ sở hữu bình quân là 10,46%; tỷ suất lợi nhuận trước thuế trên tổng tài sản bình quân là 4,87%, cao hơn khối doanh nghiệp tư nhân trong nước là 1,26%. Số thuế và các khoản phải nộp bình quân của DNNN là 576 tỷ đồng, gấp 43 lần doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và gấp 14 lần doanh nghiệp dân doanh.

Trong đại dịch Covid-19, vai trò của DNNN càng quan trọng khi đảm nhận nhiệm vụ giữ ổn định kinh tế vĩ mô, bảo đảm an sinh xã hội. Ví dụ trong lĩnh vực xăng dầu, biến động của thị trường thế giới khiến hàng loạt cây xăng trong nước đóng cửa, bán cầm chừng nhằm giảm lỗ nhưng DNNN vẫn phải gánh lỗ, duy trì bán hàng 24/7, không để đứt nguồn cung, ổn định thị trường. Đó là sự hy sinh để bảo đảm ổn định vĩ mô nhưng cũng là một trong những nguyên nhân quan trọng khiến hiệu quả kinh tế của DNNN không thể cao như các thành phần doanh nghiệp khác.

Nhưng trở lại với trạng thái bình thường mới, chính DNNN lại bị vướng mắc cơ chế và không thể thực hiện ngay các biện pháp để tự mình vực dậy giống như các doanh nghiệp thuộc thành phần kinh tế khác. Quá trình tái cơ cấu của một số DNNN vì thế đang rất chậm, có thể ảnh hưởng đến tiến trình phục hồi chung của cả nền kinh tế, như tình trạng đang diễn ra trong ngành hàng không.

Từ đầu năm 2021 Vietnam Airlines đã xây dựng và báo cáo Uỷ ban Quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp để trình Thủ tướng Chính phủ Đề án tái cơ cấu tổng thể Vietnam Airlines giai đoạn 2021-2025. Đến nay, đề án đang chờ phê duyệt, tuy nhiên nếu thời gian kéo dài có thể gây ảnh hưởng lớn đến năng lực tài chính, thậm chí có thể là hậu quả xấu hơn cho doanh nghiệp.

Khơi thông mọi nguồn lực cho tăng trưởng

Trong các nhóm giải pháp lớn đề ra nhằm cải thiện tính thanh khoản, Vietnam Airlines dự kiến bán công ty thành viên đang hoạt động tốt và phát hành thêm cổ phần để tăng vốn điều lệ trong giai đoạn 2022-2023. Nếu ảnh hưởng của dịch bệnh kéo dài, hãng hàng không này sẽ cân nhắc tiếp tục phát hành tăng vốn trong giai đoạn 2024-2025 thông qua hình thức chào bán thêm cổ phần cho cổ đông hiện hữu hoặc phát hành cổ phiếu riêng lẻ cho nhà đầu tư mới. Các giải pháp nói trên đang vướng mắc quy định của Luật chứng khoán và Luật số 69 về quản lý, sử dụng vốn nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp.

TS Nguyễn Đình Cung, nguyên Viện trưởng Nghiên cứu và quản lý kinh tế trung ương cho rằng: "Về mặt pháp luật không có gì ngăn cản Chính phủ với tư cách là ông chủ sở hữu đứng ra bảo lãnh, thực hiện toàn diện quyền chủ sở hữu tại Vietnam Airlines. Nhưng quy trình ra quyết định về việc bảo lãnh phát hành hoặc đầu tư thêm vốn vào doanh nghiệp trong hệ thống nhà nước sẽ phức tạp và chậm hơn so với doanh nghiệp tư nhân vì phải tuỳ vào từng cấp ra quyết định. Điểm mấu chốt nằm ở chỗ, nếu thống nhất quan điểm cần duy trì và phát triển Vietnam Airlines là hãng hàng không quốc gia thì tiến độ sẽ được thúc đẩy. Chính phủ với vai trò là chủ sở hữu nắm hơn 86% phần vốn tại doanh nghiệp cần hành động nhanh để hãng hàng không quốc gia sớm phục hồi và phát triển bền vững, bắt kịp đà phục hồi của hàng không quốc tế", TS Nguyễn Đình Cung phân tích.

Tình hình của Vietnam Airlines hiện nay còn khó khăn hơn so với giai đoạn bùng phát đại dịch vì những khó khăn cũ chưa thể tháo gỡ, nay lại bồi thêm nhiều rủi ro đến từ yếu tố biến động giá nhiên liệu thế giới và điều chỉnh tăng tỷ giá, lãi suất trong nước. Bên cạnh đó, tốc độ phục hồi của hàng không chậm hơn so với các lĩnh vực khác vì nguồn thu chủ yếu đến từ vận tải hành khách quốc tế hiện vẫn chưa tăng trưởng trở lại do những biến động từ thị trường Trung Quốc và xung đột Nga - Ukraine. Vietnam Airlines đã triển khai nhiều giải pháp khắc phục hậu quả của đại dịch bằng nỗ lực tự thân như cắt giảm chi phí, sắp xếp lại lao động, xây dựng các sản phẩm mới phù hợp nhu cầu thị trường.... nhằm giảm lỗ so với kế hoạch. Nhưng thế khó của Vietnam Airlines là không được chủ động, linh hoạt thực hiện kế hoạch tái cơ cấu toàn diện như các doanh nghiệp ngoài nhà nước, không được đầu tư kinh doanh ngoài ngành để tạo doanh thu bù chéo cho khoản lỗ từ kinh doanh vận tải.

Triển vọng kinh tế năm 2023 được dự báo sẽ gặp nhiều khó khăn, thách thức, đòi hỏi mọi nguồn lực phải được khơi thông và khai thác một cách hiệu quả để tạo ra động lực cho tăng trưởng. Sớm tháo gỡ những điểm nghẽn thúc đẩy quá trình tái cơ cấu trong các DNNN cũng chính là để DNNN sớm trở lại quỹ đạo phát triển, đóng góp tốt hơn vào sự tăng trưởng chung của cả nền kinh tế.