Giấc mơ xổ số kiểu Mỹ

Thông tin một cựu du học sinh Mỹ, người đầu tiên trúng giải thưởng xổ số điện toán tự chọn do Vietlott quay thưởng trị giá 203 triệu đồng cuối tháng 8 vừa qua, đã góp thêm lửa thổi bùng trào lưu chơi xổ số kiểu Mỹ trong cộng đồng Việt Nam. Ba lần một tuần, những vòng quay vào lúc 18h10 không chỉ mang theo hy vọng trúng “jackpot” (giải thưởng được cộng dồn không giới hạn) có giá trị tối thiểu 12 tỉ đồng, mà còn góp phần “xoay vòng” cục diện ngành trò chơi có thưởng vốn đầy tiềm năng tại thị trường nội địa, cũng như trực tiếp tái định vị nguồn thu ngân sách quốc gia có được từ thị trường xổ số kiến thiết có giá trị ước tính trên 3 tỉ USD.

Như một làn gió mới thời thượng, Xổ số tự chọn Jackpot 6/45 của Vietlott chỉ chính thức vận hành mở thưởng được gần 60 ngày, khởi điểm với 11 đại lý cấp 1 chính thức. Thời gian xuất hiện ngắn nhưng đã “thổi bay” khoảng 7% doanh thu của các cửa hàng bán vé xổ số truyền thống trên địa bàn TP.HCM. Sau hơn một tháng ra mắt, Vietlott đã thu về 40,1 tỉ đồng. Con số này không quá gây ngạc nhiên bởi lẽ từ lâu ngành công nghiệp trò chơi có thưởng chính thức tại Việt Nam, được bao gồm xổ số kiến thiết, casino và cá cược thể thao, hằng năm luôn đóng góp ngân sách nguồn thu ổn định và tăng trưởng đều qua mỗi năm. Điều đáng bàn là lĩnh vực từ lâu được coi là “độc quyền” của doanh nghiệp nhà nước, thì hiện tại đã xuất hiện sự góp sức của nhà đầu tư ngoại.

Chuyển biến này liệu có tác động đến tăng trưởng nguồn thu thuế đánh trên hoạt động kinh doanh trò chơi có thưởng trong dài hạn hay không? Hoặc trong một kịch bản trái chiều, có thể miếng bánh thị phần bị phân chia lại mà phần thiệt thòi thuộc về các công ty xổ số kiến thiết thuộc quản lý nhà nước?

Thay đổi cục diện

Tấm vé xổ số đầu tiên chỉ rộng 5,5x7,5 cm được phát hành mùa xuân năm 1962 tại Hà Nội có giá 5 hào nhằm mục đích kiến thiết đất nước. Trải qua 55 năm phát triển, xổ số được lịch sử ghi nhận vai trò quan trọng góp sức xây dựng hạ tầng, giáo dục và y tế quốc gia. Doanh thu toàn ngành xổ số cả nước luôn tăng trưởng trung bình trên 10% từ 58.600 tỉ đồng năm 2013 lên đến gần 70.000 tỉ đồng cuối năm ngoái. Trong dự toán ngân sách quốc gia năm 2016 của Bộ Tài chính, khoản dự toán thu xổ số kiến thiết ước tính sẽ đóng góp thêm cho ngân sách năm nay 26.000 tỉ đồng, tăng gần 48% so với 3 năm trước đó.

Xổ số là ngành kinh doanh có quy mô thị trường lên tới 3 tỉ USD mỗi năm, nằm trọn trong tay các doanh nghiệp xổ số kiến thiết trực thuộc nhà nước. Khác với những ngành công nghiệp đòi hỏi kỹ thuật và công nghệ phức tạp, guồng máy vận hành toàn thị trường hơn nửa thế kỷ qua được phân hóa rõ thành 3 bước bài bản. Tổ chức phát hành là các công ty xổ số kiến thiết 1 thành viên thuộc các tỉnh thành chịu trách nhiệm in vé số và chi ra chiết khấu từ 12-13% trên tổng doanh thu để đưa xuống các đại lý phân phối cấp 1. Tại đây, các đại lý cấp 1 tiếp tục chi hoa hồng cho người bán dạo khoảng 15% tổng doanh thu. Có thể nói, ít có ngành công nghiệp nào mà chi phí vận hành đơn giản, hầu như được kiểm soát cố định qua mỗi năm, mặc dù có sự tham gia của hơn 300.000 người lao động nhưng lại ít đối mặt với rủi ro quản trị nhân sự hay các vấn đề bảo hiểm, phúc lợi cho người làm công. Bởi lẽ, hầu hết những người bán vé số dạo, nhân sự chính của ngành công nghiệp trò chơi có thưởng, lại tự nguyện tham gia guồng máy ấy kể cả khi không được bảo đảm những quyền lợi và điều kiện làm việc tối thiểu nhất của người lao động.

Tuy vậy, chi phí quản lý vẫn được các doanh nghiệp kinh doanh trong ngành xổ số báo cáo chiếm đến 10% doanh thu, mặc dù để vận hành hoạt động thì các đơn vị này chỉ bao gồm chi phí hoạt động in ấn, phân phối và trả lương thưởng cho nhân viên quản lý vận hành trực tiếp. Theo Luật sư Trương Xuân Tám, Ủy viên Hội đồng Luật sư toàn quốc, mức đóng góp khoảng 30% doanh thu vào ngân sách nhà nước của ngành xổ số là không thỏa đáng, nhất là khi hoạt động của các đơn vị này khá đơn giản và có yếu tố lợi thế độc quyền.

Như để minh bạch hóa ngành xổ số truyền thống của Việt Nam, sự xuất hiện của nhà đầu tư ngoại đã được xem là làn gió mới xóa đi những bất hợp lý đang hiện hữu trên thị trường vui chơi có thưởng. Theo ông Trần Văn Hiếu, Thứ trưởng Bộ Tài chính, để đáp ứng nhu cầu người chơi, sự ra đời của vé số điện toán, vốn dĩ không khác biệt với vé số giấy truyền thống, giúp đa dạng loại hình giải trí công khai trên thị trường nội địa. Thế là mô hình hợp tác công - tư lần đầu tiên trong lịch sử đã xuất hiện khi Chính phủ giao cho Bộ Tài chính triển khai vé số điện toán tại Việt Nam và Vietlott là đơn vị trực thuộc bộ này sẽ trực tiếp hiện thực hóa mô hình thí điểm.

Xổ số ước tính sẽ đóng góp thêm cho ngân sách năm nay 26.000 tỉ đồng, tăng gần 48% so với 3 năm trước đó. Ảnh: Sơn Phạm

Về lý thuyết, nhà đầu tư ngoại đến từ Malaysia là Tập đoàn Berjaya Corp Bhd (BCorp), Berjaya Sports Toto Bhd (BToto) và Công ty Xổ số Điện toán Việt Nam (Vietlott) vừa được trao hợp đồng 18 năm độc quyền để đầu tư và vận hành xổ số điện toán trên toàn quốc tại Việt Nam. Hợp đồng hợp tác kinh doanh giữa BCorp và Vietlott bao gồm cả việc đầu tư vào hệ thống kỹ thuật, trang thiết bị, công nghệ, phần mềm và xổ số điện toán tại Việt Nam. Trên thực tế, sau khi nhận được giấy chứng nhận đăng ký đầu tư từ Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Nội đầu năm 2016, dự án xổ số độc quyền có giá trị 210,58 triệu USD này lại được triển khai thực hiện bởi một công ty con của BCorp, là Công ty Cổ phần Đầu tư kỹ thuật Berjaya Gia Thịnh (Berjaya GTI).

Dư luận đang băn khoăn về cơ cấu và vai trò thật sự của các đơn vị tham gia dự án đặc biệt quan trọng này, không chỉ về giá trị dự án mà còn bởi thời gian khai thác kéo dài 18 năm. Berjaya GTI có 51% vốn chủ sở hữu thuộc về Berjaya Xổ số Việt Nam (BLV), trong khi Công ty BLV được thành lập tại Labuan với 80% vốn chủ sở hữu thuộc về BCorp và 20% của BToto.

Còn nhớ 6 tháng trước, để có được dự án này, BCorp đã phải trải qua quá trình đấu thầu cạnh tranh gay gắt với 5 công ty xổ số quốc tế khác, sau khi nhận được đề xuất đấu thầu từ Vietlott. “Đây là một phần thưởng có ý nghĩa vô cùng to lớn đối với Berjaya, vì điều này cho phép chúng tôi tăng cường mối quan hệ kinh doanh và kinh tế - xã hội với Việt Nam, sau khi bắt đầu đầu tư vào đây từ năm 2005”, Chủ tịch BCorp kiêm Giám đốc Điều hành Datuk Sri Robin Tan Yeong Ching phát biểu sau khi trúng gói thầu, đánh dấu sự “mở cửa” trong ngành trò chơi có thưởng tại Việt Nam.

Một câu hỏi lớn được đặt ra: Vietlott, công ty thuộc quản lý của Bộ Tài chính, chiếm bao nhiều cổ phần hay có quyền chi phối thế nào trong liên doanh này? Bởi lẽ, trả lời báo giới, BCorp cho biết nguồn đầu tư cần thiết cho dự án sẽ được tài trợ thông qua nguồn vốn nội bộ hoặc Tập đoàn sẽ đi vay. Như vậy, điều này liệu có thể hiểu rằng số tiền 210,58 triệu USD mà phía tập đoàn Malaysia bỏ ra chỉ để có được “chiếc vé khởi đầu” tham gia vào sân chơi bấy lâu khoanh vùng cho khối doanh nghiệp nhà nước?

Chia lại túi tiền

Vietlott mới chỉ được thành lập từ năm 2011 với số vốn 500 tỉ đồng. So với bề dày hoạt động của các đơn vị xổ số kiến thiết khác thuộc Nhà nước thì Vietlott được ra đời, không ngoại trừ khả năng, là nhằm chia lại miếng bánh thị phần ngành xổ số Việt. Sau 5 năm thành lập nhằm tạo tiền đề, cơ sở hạ tầng để triển khai “xổ số kiểu Mỹ”, Vietlott có tổng tài sản đạt 305 tỉ đồng. Chỉ riêng cộng thêm khoản doanh thu từ Xổ số Mega 6/45, Vietlott đã đạt mức doanh thu 8 tháng đầu năm gần 49 tỉ đồng, gấp hơn 5 lần doanh thu thực hiện cả năm 2015.

Giấc mơ jackpot có giá trị ít nhất 12 tỉ đồng đã khiến người chơi xổ số truyền thống đổ xô tham gia và kéo thêm một lượng lớn người chơi mới, điều mà trước đây được các doanh nghiệp xổ số truyền thống nhận định là lực cầu từ thị trường đã bão hòa. Ghi nhận của NCĐT tại hầu hết các sạp đại lý truyền thống trên địa bàn TP.HCM - nơi xổ số điện toán kiểu mới này được thí điểm đầu tiên trên phạm vi cả nước - doanh thu đã giảm trung bình từ 7-10%/ngày. Doanh thu chính thức được Vietlott công bố sau 1,5 tháng tung “cú đấm” vào thị trường thông qua hơn 400 đại lý tại TP.HCM là gần 2 triệu USD.

Vietlott khai thác tối đa lợi thế tiên quyết là công ty duy nhất được phép kinh doanh trong mảng xổ số điện toán tại Việt Nam. Dưới sự hỗ trợ kỹ thuật của BCorp, Vietlott đặt kế hoạch sẽ triển khai trên toàn quốc trong vòng 5 năm tới, với khoảng 10.000 máy chơi. Theo chia sẻ của các đại lý cấp 1, họ phải bỏ ra tầm 100 triệu đồng ban đầu để được cung cấp máy chơi, còn đối với các đại lý cấp nhỏ hơn, số tiền ký quỹ chỉ cần 25-35 triệu đồng. Mức hoa hồng ban đầu được chiết khấu khoảng 8% và có xu hướng sẽ tăng lên trong thời gian tới. Trung bình, một đại lý cấp 1 đang có doanh thu từ 150-200 triệu đồng/ngày.

So sánh mức thu này trước mắt có thể chưa phải quá cạnh tranh với xổ số truyền thống khi toàn thị trường các đại lý truyền thống có thu nhập khoảng 6.500 tỉ đồng/năm. Tuy vậy, ưu điểm của loại hình này là không phải chia lại hoa hồng, ước tính khoảng 1.000 tỉ đồng, cho đội ngũ những người bán vé dạo. Điều này chính là điểm cộng để Vietlott thu hút ngày càng nhiều nhóm đại lý cấp 1. Họ tự nguyện tham gia phân phối và bỏ tiền đặt cọc để được trở thành một mắt xích trong guồng máy kiếm tiền mới đầy hứa hẹn này.

Theo quy định của Vietlott, mỗi quầy vé số điện toán phải ký quỹ bán vé lần đầu là 70 triệu đồng, lần 2 trở đi tối thiểu 30 triệu đồng. Nhẩm tính đơn giản, với 400 đại lý như hiện nay, Vietlott đang thật sự biết cách đứng trên vai thị trường (tận dụng được ít nhất 14-16 triệu USD vốn) để tái định vị chính thị trường này. Mức giá hơn 210 triệu USD ban đầu mà phía Maylaysia đầu tư cho giấy phép dự án, theo tính toán của NCĐT, có lẽ khá “rẻ” và sẽ có điểm hòa vốn dưới 10 năm.

Hơn nữa, với tham vọng triển khai khắp thị trường thì có thể 18 năm độc quyền khai thác sẽ đem lại cho liên doanh này khoản lợi nhuận trên vốn đầu tư thuộc hàng cao kỷ lục so với những ngành công nghiệp khác. Do đó, mức lỗ sau hạch toán gần 4 tỉ đồng, trong khi cùng kỳ vẫn lãi 780 triệu đồng, của Vietlott 6 tháng đầu năm nay là chuyện nhỏ, vì dòng tiền tương lai khi hệ thống này đi vào hoạt động có thể chạm ngưỡng 35-60 triệu USD mỗi năm. Còn một khoản thu khác mà ít người tính tới, đó là thị trường lô đề bất hợp pháp ước tính lên tới hàng tỉ USD mỗi năm! Với hình thức số tự chọn và giải thưởng lớn, Xổ số điện toán Mega 6/45 cũng cạnh tranh trực tiếp với các “chủ đề” và có thể thắng lớn nếu hấp dẫn người chơi hơn nhờ tính hợp pháp.

Vòng xoay ngân sách

Trong cả thập niên, hàng chục tập đoàn lớn nhỏ quốc tế đều dừng chân trước rào cản chính sách liên quan đến trò chơi có thưởng. Vì vậy, bắt tay được với Vietlott, BCorp đã đạt được những bước đi đầu tiên đáng nể. Suốt nhiều năm nay, các cuộc vận động hành lang chỉ dừng lại ở việc chờ xem xét người Việt được tham gia casino. Các tập đoàn quốc tế với sức mạnh tài chính hùng hậu hơn BCorp rất nhiều lần lại bỏ ngỏ một thị trường ngách là xổ số điện toán cho nhà thầu Malaysia thắng trận. So với sân chơi các máy kéo (slot) trong các khách sạn 5 sao phải đầu tư ít nhất khoảng 10 triệu USD cho một giấy phép và 20-30.000 USD/máy thì xổ số điện toán có mức đầu tư thấp hơn rất nhiều.

Mối lo ở đây là sự phụ thuộc ngân sách của các tỉnh thành và cả quốc gia trong thời gian qua với ngành xổ số. Theo ước tính bình quân giai đoạn 2008-2014, nguồn thu từ xổ số kiến thiết đã chiếm hơn 27% tổng thu ngân sách nhà nước của địa phương các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Cá biệt như Hậu Giang lên đến gần 48%, Vĩnh Long hơn 46%. “Việc nguồn thu từ xổ số chiếm một tỉ trọng quá lớn và quá quan trọng trong cơ cấu thu ngân sách của địa phương cho thấy nhiều điều không ổn, cả về kinh tế, ngân sách lẫn xã hội”, luật sư Trương Xuân Tám nhận định.

Với hình thức xổ số điện toán, phần lợi nhuận sau khi trừ các khoản thuế được phân bổ thế nào giữa các bên Nhà nước và tư nhân? Theo tìm hiểu của NCĐT, quỹ trả thưởng của Vietlott là 55% doanh thu so với 50% của xổ số truyền thống. Cho đến nay, các khoản lãi từ kinh doanh của Vietlott được quy định sẽ phải giữ lại địa phương đó theo Nghị quyết 68/2006/NQ-QH11 của Quốc hội. Tiền thu từ xổ số kiến thiết sẽ được dùng để đầu tư vào các công trình phúc lợi xã hội quan trọng của địa phương, trong đó tập trung vào các công trình giáo dục, y tế.

Tuy nhiên, vai trò và tỉ lệ chia lợi tức của liên doanh này với BCorp vẫn chưa được công bố. Mặt khác, khi doanh thu của các đại lý xổ số truyền thống bốc hơi từ 7-10%/tháng trước sự cạnh tranh của Vietlott, chắc chắn một lượng doanh thu tương ứng của các công ty xổ số kiến thiết nhà nước cũng bị thiệt hại. Đối chiếu với khoản ngân sách 26.000 tỉ đồng do xổ số truyền thống đóng góp, khoản thâm hụt do xổ số điện toán sẽ buộc các doanh nghiệp xổ số nhà nước phải nhanh chóng hành động.