“Siêu uỷ ban” quản lý vốn nhà nước: Việt Nam học Trung Quốc, Singapore hay Maroc…?

Bộ Kế hoạch và Đầu tư mới đây đã công bố dự thảo Nghị định về thực hiện các quyền và trách nhiệm của cơ quan đại diện chủ sở hữu nhà nước, dự kiến thành lập Ủy ban Quản lý, giám sát vốn và tài sản nhà nước tại doanh nghiệp.

Theo đó, dự thảo đã công bố danh sách 30 Tập đoàn, Tổng công ty mà vốn nhà nước tại doanh nghiệp sẽ được chuyển giao cho Uỷ ban Quản lý, giám sát vốn và Tài sản nhà nước.

Trong đó có 9 Tập đoàn và 21 Tổng công ty đang nằm trong Bộ Công Thương , Bộ Tài chính , Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Thông tin truyền thông, Bộ Giao thông Vận tải, Bộ Xây dựng, Bộ Y tế.

Đáng chú ý, Bộ Công Thương có tới 12 Tập đoàn và Tổng công ty trong danh sách và Uỷ ban cũng sẽ quản lý Tổng công ty Đầu tư và kinh doanh vốn nhà nước (SCIC), doanh nghiệp thuộc Bộ Tài chính được thành lập với chức năng tương tự như Uỷ ban này.

Để thực hiện giám sát vốn nhà nước tại các doanh nghiệp, trên thực tế, nhiều nước đã sử dụng phương thức giám sát thông qua các cơ quan như: Uỷ ban Quản lý, Giám sát tài sản nhà nước (SASAC) của Trung Quốc, Hội đồng Đánh giá quản lý doanh nghiệp nhà nước của Hàn Quốc, Văn phòng Kiểm toán nhà nước ở Phần Lan, Văn phòng Kiểm toán doanh nghiệp ở Hungary và Singapore, Vụ doanh nghiệp công và tư nhân hóa Maroc…

Cụ thể, tại Trung Quốc, vào tháng 3/2003 đã thành lập Uỷ ban Quản lý, giám sát tài sản nhà nước (SASAC) nhằm đảm nhận việc quản lý, giám sát tài sản nhà nước mang tính kinh doanh trong các doanh nghiệp nhà nước thuộc trung ương.

Sau đó, các tỉnh, khu tự trị, thành phố trực thuộc… cũng thành lập Ủy ban Quản lý, Giám sát tài sản nhà nước để giám sát, quản lý tài sản nhà nước trong các doanh nghiệp trực thuộc địa phương.

SASAC thực hiện chức năng quản lý, giám sát tài sản thuộc sở hữu nhà nước và ban hành các cơ chế chính sách liên quan, thực hiện bổ nhiệm và miễn nhiệm các vị trí chủ chốt trong các doanh nghiệp. Toàn bộ trách nhiệm quản lý tài sản của Nhà nước trước đây thuộc chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tài chính được chuyển cho SASAC thực hiện. Một số chức năng, nhiệm vụ thuộc Ủy ban Thương mại và Kinh tế (SETC) trước đây cũng được chuyển cho SASAC.

SASAC thay mặt Nhà nước cử ra Hội đồng giám sát trong các tập đoàn doanh nghiệp lớn ở cả trung ương và địa phương, thực hiện việc quản lý thường xuyên đối với các hội đồng giám sát.

Đồng thời, tiến hành giám sát sự vận hành, bảo toàn và làm tăng giá trị của tài sản nhà nước thông qua các chỉ tiêu thống kê, hạch toán; xây dựng và hoàn thiện hệ thống chỉ tiêu bảo toàn và làm tăng giá trị của tài sản nhà nước; bảo đảm quyền lợi của người góp vốn...

Theo báo cáo của Uỷ ban Kinh tế Quốc hội về kinh nghiệm quản lý, giám sát vốn nhà nước tại doanh nghiệp từng công bố năm 2014, việc thành lập SASAC giúp cho hệ thống giám sát và quản lý tài sản của Nhà nước được quy về một mối, tương đối độc lập và trực thuộc Quốc hội, giúp Quốc hội thực hiện chức năng đại diện chủ sở hữu, thúc đẩy cải cách doanh nghiệp nhà nước, giám sát quản lý trực tiếp việc bảo toàn và tăng vốn nhà nước trong doanh nghiệp.

Tuy nhiên, do mô hình này đặt Nhà nước vào vị trí “Hội đồng quản trị” của doanh nghiệp để tiến hành quản lý giám sát, nên có thể dẫn đến việc Ủy ban Quản lý, Giám sát tài sản nhà nước trở thành “Hội đồng quản trị” chung của các ngành nghề khác nhau và của các doanh nghiệp quy mô lớn dẫn đến hiệu quả quản lý, giám sát khó đảm bảo. Mối quan hệ đại diện giữa toàn dân, Chính phủ, SASAC không rõ ràng.

Tại Singapore, Temasek, một Tập đoàn đầu tư thuộc sở hữu nhà nước, trực thuộc Bộ Tài chính Singapore được thành lập từ năm 1974, có chức năng đại diện chủ sở hữu nhà nước và quản lý phần vốn thuộc sở hữu của Chính phủ đầu tư tại các doanh nghiệp.

Tùy thuộc tỷ lệ đầu tư nắm vốn, Temasek thực hiện các quyền của chủ sở hữu trong quản trị và giám sát hoạt động công ty, quyết định nhân sự chủ chốt, phê duyệt phương án đầu tư hoặc kinh doanh khác nhau với tư cách là một cổ đông hoặc người góp vốn vào công ty.

Tại Maroc, Vụ doanh nghiệp công và tư nhân hoá của Maroc thực hiện quản lý, giám sát và đầu tư trực tiếp của tất cả các doanh nghiệp công và đơn vị sự nghiệp công của nước này.

Cụ thể như cử người của Vụ tham gia vào hội đồng quản trị của tất cả các doanh nghiệp công nhằm thực hiện quản lý, giám sát và theo dõi tiến độ đầu tư của doanh nghiệp công

Bên cạnh đó, tham gia các hoạt động tái cơ cấu các đơn vị hành chính sự nghiệp công và các doanh nghiệp công, tư nhân hóa các doanh nghiệp công.

Duyệt phương án đầu tư và giám sát đầu tư đối với các doanh nghiệp công, trong đó bao gồm theo dõi tiến độ đầu tư, giám sát quy trình ngân sách đầu tư theo tiến độ đầu tư…

Theo đánh giá của Uỷ ban Kinh tế Quốc hội Việt Nam, mô hình của Maroc mặc dù chưa tách bạch được chức năng chủ sở hữu vốn nhà nước ra khỏi cơ quan quản lý nhà nước nhưng đã và đang thực hiện quản lý và giám sát rất chặt chẽ đối với các doanh nghiệp công thông qua việc cử người tham gia vào hội đồng quản trị, theo dõi tiến độ đầu tư, giám sát quy trình sử dụng ngân sách nhà nước theo tiến độ đầu tư.

Báo cáo cũng khảo sát tại một số nước như Phần Lan, Thuỵ Điển, Canada chỉ ra rằng tại Canada, Phần Lan việc giám sát và đánh giá doanh nghiệp nhà nước do Văn phòng Tổng kiểm toán nhà nước thực hiện.

Theo đó chỉ ra một số bài học kinh nghiệm cho Việt Nam như việc quản lý giám sát phần vốn nhà nước đối với doanh nghiệp cần xem xét trên giác độ chủ sở hữu, tách bạch giữa chức năng quản lý nhà nước và chức năng chủ sở hữu phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp, Quốc hội, Chính phủ và các bộ, cơ quan ngang bộ... là các chủ thể thực hiện quyền của chủ sở hữu nhà nước ở các mức độ khác nhau và có sự phân cấp. Cơ chế giám sát chủ yếu thông qua thực hiện chế độ báo cáo và minh bạch hoá thông tin;

Việc thành lập một cơ quan giám sát và quản lý phần vốn nhà nước tại doanh nghiệp là cần thiết, nhằm giúp cho chủ sở hữu nhà nước giám sát tình hình hoạt động của doanh nghiệp liên quan đến phần vốn của Nhà nước đầu tư vào doanh nghiệp và tách bạch với chức năng quản lý của Nhà nước…