Bê bối chính trị ở Malaysia: Cuộc đối đầu giữa hai thế hệ

Câu chuyện của 1MDB

Câu chuyện của 1MDB bắt đầu từ năm 2008. Tháng 12/2008, Terengganu được chính phủ chấp thuận để lập quỹ thịnh vượng là TIA. Goldman Sachs và Boston Consulting Group đóng vai trò tư vấn cho TIA. Sau đó, Jho Low trở thành đơn vị tư vấn từ tháng 1 đến giữa tháng 5/2009.

Tháng 5/2009, TIA huy động được 5 tỷ ringgit (1,3 tỷ USD) thông qua việc bán trái phiếu Hồi giáo 30 năm được chính phủ bảo đảm, với mức lãi suất 5,75%. Trái phiếu đã được bán với mức giá chiết khấu có thể mang lại lãi suất 7%. 1MDB cho biết lãi 6,15% là hợp lý, khi đây là trái phiếu 30 năm đầu tiên của Malaysia.

Tháng 7/2009, chính phủ của ông Najib lặng lẽ tiếp nhận TIA và đổi tên nó là 1MDB, biến nó thành 1 công ty mới, Low có quan hệ tốt nền móng cho các giao dịch của 1MDB với Ả Rập Saudi. Jho Low gặp Riza Aziz và bà Rosmah, sau đó đã nghỉ học để thành lập một công ty tên là Wynton Group, với số vốn 25 triệu USD từ gia đình của bạn bè.

Vai trò của Low tại 1MDB cũng tương tự: cầm tiền của người khác. Low bắt đầu sử dụng các mối quan hệ. Ngày 7/9/2009, Low gặp Patrick Mahony, giám đốc của PetroSaudi International tại New York. Tarek Obaid, đồng sáng lập của PetroSaudi giới thiệu 2 người với nhau qua e-mail vào ngày 28/8. Không mất nhiều thời gian để 1MDB và PetroSaudi trở thành liên doanh trị giá 2,5 tỷ USD.

Đầu xuôi đuôi lọt, 1MDB làm việc với hơn một chục tổ chức tài chính, đặc biệt là với Goldman. Roger Ng, người đứng đầu của Goldman tại khu vực Đông Nam Á và kinh doanh lợi tức cố định. Roger là một người Malaysia nổi tiếng với quan hệ với các chính trị gia và các ông trùm. Sau đó, Leissner trở thành đồng chủ tịch của Goldman cho khu vực Đông Nam Á tại Singapore đóng vai trò quan trọng trong việc mở rộng kinh doanh của ngân hàng tại Malaysia.

Tháng 12/2009, Goldman có được một giấy phép từ Ủy ban Chứng khoán Malaysia để thành lập quản lý quỹ và các hoạt động tư vấn tài chính doanh nghiệp trong nước. Đối với 1MDB, Goldman có nhiều vai trò. Năm 2012, Goldman tư vấn cho 1MDB về việc mua lại Tanjong Energy Holdings từ tỷ phú Malaysia Krishnan và các nhà máy điện trong nước từ Tổ Hợp Doanh Nghiệp Genting. Một năm sau đó, ngân hàng tiếp tục giúp 1MDB mua các nhà máy điện Jimah Energy Ventures ở Selangor, Malaysia. Thỏa thuận này đã được hoàn thành vào năm 2014.

Người ta chưa thể thấy được những rắc rối của 1MDB cho đến cuối năm ngoái. Gạt scandal của 1MDB sang một bên, đối với Najib và chính phủ của ông, 2014 là một năm khó khăn. Đầu tiên là sự biến mất của máy bay A370 cùng toàn bộ 239 người trên máy bay vào tháng 3. Sau đó, vào tháng 7, chuyến bay MH17 bị rơi gần Donetsk trong xung đột tàn phá miền đông Ukraine, tất cả 298 hành khách và phi hành đoàn thiệt mạng.

Cuộc đối đầu giữa thủ tướng đương nhiệm với người tiền nhiệm

Sarawak Report được Clare Rewcastle Brown, một người Anh sinh ra tại Sarawak thành lập. Chồng của cô là Andrew Brown, hiện nay đã nghỉ hưu, từng người đứng đầu mảng quan hệ truyền thông tại EDF Energy và cũng là em trai của cựu Thủ tướng Anh Gordon Brown. Đầu năm nay, các trang web tuyên bố đã thu thập được e-mail và các tài liệu khác cho thấy cách mà Jho Low và một số đối tác kinh doanh bòn rút 700 triệu USD từ liên doanh giữa 1MDB và PetroSaudi Holdings. Tuy nhiên, Low phủ nhận vai trò trong 1MDB sau khi đã làm việc cho TIA. Chính phủ Malaysia không đưa ra bất kỳ thông tin chi tiết nhưng cho rằng thông tin có thể bị giả mạo. Ngày 19/7, Ủy ban truyền thông và Đa phương tiện Malaysia (MCMC) chặn website Sarawak Report và cho rằng nội dung của website này có thể "gây mất ổn định đất nước." Theo Clare Rewcastle Brown, đây là hành động đi ngược lại với tự do báo chí.

Nhà chức trách Malaysia năm nay đã bắt giữ hơn 150 nhà báo, nhà hoạt động, các chính trị gia đối lập, và các luật sư về tội xúi giục nổi loạn. Một trong các họa sỹ biếm họa chính trị nổi tiếng nhất của Malaysia, Zunar, phải đối mặt với 43 năm tù giam.

Ngày 22/6, cảnh sát Thái Lan một người tên là Xavier Justo, cựu giám đốc điều hành tại đối tác đầu tư 1MDB PetroSaudi International tại đảo nghỉ mát Koh Samui. Cảnh sát nghi ngờ Justo đang cố gắng biển thủ tiền từ PetroSaudi và tiết lộ e-mail về các giao dịch của công ty với 1MDB.

Cảnh sát Malaysia cũng phát động một cuộc điều tra nhằm vào các quan chức chính phủ, kể cả nhân viên ngân hàng trung ương đứng đằng sau vụ rò rỉ các tài liệu bị cáo buộc cho thấy 1MDB chuyển tiền cho ông Najib.

Najib không chỉ là thủ tướng và cựu bộ trưởng tài chính, ông cũng là chủ tịch của một bộ máy chính trị do đảng UMNO nắm quyền từ khi Malaysia giành độc lập. Hơn thế nữa, ông là chủ tịch của quỹ thịnh vượng Khazanah Nasional. Quỹ này quản lý 29 tỷ USD vào cuối năm 2014. Theo ông Zaid Ibrahim, cựu bộ trưởng Tư pháp, quyền lực tập trung vào một người trong khi thiếu sự kiểm tra đã dẫn đến bị lạm dụng.

“Những ngày đầu khi ông Najib nắm quyền, người Malaysia có nhiều điều để lạc quan hơn so với bây giờ”, Danny Quah, một giáo sư kinh tế học tại LSE cho biết. Giống như nhiều người Malaysia thành công ở nước ngoài, Quah vẫn liên lạc với quê hương của mình. Ông có mặt trong Hội đồng tư vấn kinh tế quốc gia của Malaysia 2009-2011. Ông vẫn còn nhớ rất rõ ngày 30/3//2010, khi ông Najib đứng trước các nhà đầu tư toàn cầu và hứa hẹn về một Malaysia nơi tất cả người Malaysia không phân biệt dân tộc cùng nhau hướng tới mục tiêu chung là biến Malaysia trở thành quốc gia phát triển vào năm 2020. Vào thời điểm đó, ông Najib có đủ sự hỗ trợ cho mục tiêu cao cả này. Đó đã là một cơ hội vàng mà bây giờ không còn nữa.

Cựu thủ tướng Mahathir, năm nay đã 90 tuổi, tỏ ý không tha thứ được cho người học trò cũ. Năm 2009, một năm sau thất bại của đảng UMNO trong cuộc tuyển cử, thủ tướng Abdullah Ahmad Badawi từ chức, và phó thủ tướng Najib lên thay. Qua thời gian, ông Mahathir nhận ra chính sách điều hành kinh tế của ông Najib không hợp lý và bày tỏ sự thất vọng của mình. Cùng với scandal của 1MDB, cuộc chiến giữa Mahathir và Najib nổ ra. Ông Mahathir đã nhiều lần kêu gọi Najib từ chức và cho biết, 1MDB giống như giọt nước tràn ly. Trong khi đó, ông Najib khẳng định sẽ không từ chức và cho rằng những lời của ông Mahathir là vu khống, đồng thời sẽ chống lại ông Mahathir.

Đến giữa tháng 6, khi Mahathir và Najib vẫn còn lời qua tiếng lại, Hiệp hội Luật sư tình nguyện Malaysia tổ chức diễn đàn Nothing2Hide (không có gì phải giấu) để Najib điều trần về 1MDB. Mahathir cũng nhận ra cơ hội để nói lên suy nghĩ của mình về 1MDB và về số tiền 700 triệu USD. "Tôi thấy mình buộc phải giải thích cho mọi người về những gì thực sự đã xảy ra và tại sao tôi quyết định không hỗ trợ Najib nữa. Đây không phải là chuyện về tôi hay Najib mà là chuyện của cả đất nước, vì những gì đã mất thuộc về tất cả chúng ta. Tôi chỉ là một người phát ngôn của mọi người.", ông Mahathir cho biết.