"Quả ngọt" tăng trưởng kinh tế Trung Quốc dành cho ai?

Anh Wang Jianping và vợ anh là những người có thể xếp vào diện khá giàu có ở Trung Quốc. Với thu nhập hàng năm trung bình khoảng 16.000USD, cao hơn gấp đôi so với mức trung bình của các gia đình thành thị Trung Quốc.

Họ sống trong một căn hộ 3 phòng ngủ khá khiêm tốn tại thành phố công nghiệp phía Đông Bắc Trung Quốc. Họ có tiền cho con trai đi học ở trường kỹ thuật Tsinghua University ở Bắc Kinh. Và nếu tính theo tiêu chuẩn châu Á, họ cũng tiết kiệm được kha khá, tài khoản của họ ở ngân hàng khoảng 50 nghìn USD.

Thế nhưng, giống như nhiều gia đình Trung Quốc khác, họ cảm thấy căng thẳng. Họ không có xe ô tô, hiếm khi dám ra ngoài ăn uống hay mua sắm. Đơn giản bởi số tiền mà họ đang có đang giảm đi dù họ chẳng mắc phải sai lầm nào.

Trong một hệ thống kinh tế vốn chuộng các ngân hàng và doanh nghiệp nhà nước hơn người làm công ăn lương, chính phủ giữ lãi suất tiền gửi tiết kiệm ở mức thấp giả tạo, không theo kịp với lạm phát. Cùng lúc đó, hệ thống an sinh xã hội còn kém, lương thấp, và giá nhà tăng vọt khiến nhiều người càng chỉ muốn tiết kiệm chứ không muốn tiêu dùng.

Trên thực tế, các chuyên gia kinh tế chỉ ra một thập kỷ tăng trưởng kinh tế ấn tượng của Trung Quốc, với động lực chính từ xuất khẩu và các dự án đầu tư lớn của chính phủ như hoạt động xây dựng hệ thống đường sắt cao tốc, cuối cùng được minh chứng ở việc tỷ lệ tiết kiệm của các hộ gia đình cao chứ không phải chi tiêu.

Người thuộc tầng lớp trung lưu như gia đình anh Wang không thể được hưởng thành quả từ sự tăng trưởng kinh tế thần kỳ của Trung Quốc.

Ông Carl E. Walter, cựu giám đốc điều hành tại JP Morgan, phân tích: “Các ngân hàng cho vay theo chỉ định của chính phủ. Vì vậy họ trừng phạt các hộ gia đình để làm lợi cho các công ty nhà nước.”

Vấn đề này không phải chỉ của riêng Trung Quốc. Các chuyên gia kinh tế khẳng định để Trung Quốc có thể tiếp tục là động lực tăng trưởng kinh tế của thế giới, Trung Quốc cần phát triển được một tầng lớp người tiêu dùng tiêu thụ nhiều hàng hóa, dịch vụ của thế giới cũng như tài sản trong xã hội cần phải được chia sẻ công bằng hơn.

Tuy nhiên, thay vì tăng lên, tiêu dùng của người Trung Quốc tính trong tương quan với nền kinh tế nói chung thực tế giảm trong thập kỷ qua, xuống mức khoảng 35% GDP từ mức 45% trước đó. Con số này thấp nhất so với bất kỳ nền kinh tế lớn nào trên thế giới. Ngay cả trong bối cảnh kinh tế Mỹ yếu kém như hiện nay, tiêu dùng vẫn đóng góp 70% GDP.

Trừ khi Trung Quốc giúp người dân có thêm khả năng chi tiêu, Trung Quốc có thể rơi vào bẫy tăng trưởng kém hiện đang tác động xấu đến Mỹ, châu Âu và Nhật. Đến năm 2011, tăng trưởng kinh tế Trung Quốc đã đi xuống.

Ông Michael Pettis, giáo sư tài chính tại Peking University, khẳng định: “Nếu Trung Quốc muốn tiếp tục tăng trưởng, cần phải thay đổi hệ thống. Họ cần phải ngừng đối xử thiệt thòi với người dân.”

Chính phủ Trung Quốc, trong kế hoạch 5 năm của mình, đã cam kết tăng tiêu dùng. Tuy nhiên nếu làm như vậy, yếu tố đang hỗ trợ quan trọng cho hệ thống tài chính của Trung Quốc sẽ mất đi: tỷ lệ tiết kiệm của gia đình cao hỗ trợ cho nhiều ngân hàng của chính phủ.

Tại thành phố Jilin, nơi ngành sản xuất chất hóa học phát triển mạnh, các ngân hàng nhà nước ngập tiền tiết kiệm của dân. Ngân hàng dùng tiền này để cho các công ty vay lãi thấp, trong đó bao gồm các công ty kinh doanh bất động sản, chính điều này gây ra tình trạng bong bóng bất động sản. Tình trạng này diễn ra tại nhiều thành phố khắp Trung Quốc.

Trong khi đó, Ngân hàng Trung ương Trung Quốc phụ thuộc vào nguồn tiền tiết kiệm của người dân để có tiền cho các hoạt động đầu tư lớn trên thị trường ngoại hối cũng như để giữ đồng nhân dân tệ ở mức kỷ lục. Đồng nhân dân tệ yếu giúp xuất khẩu Trung Quốc tăng trưởng mạnh bằng cách hạ giá hàng hóa của Trung Quốc. Tuy nhiên nó lại tước đi quyền mua hàng nhập khẩu của nhiều người Trung Quốc.

Những báo cáo về tầng lớp mới nổi tại Bắc Kinh và Thượng Hải ồ ạt mua điện thoại iPhone, túi Gucci và đồng hồ Rolex có thể khiến người phương Tây mơ về giấc mơ thị trường tiêu dùng Trung Quốc vươn lên đứng đầu thế giới. Tuy nhiên người tiêu dùng tại Jilin và nhiều thành phố khác khu vực trung tâm vẫn chỉ dám mua hàng hóa tại các cửa hàng bách hóa của nhà nước. Nếu có hàng mang thương hiệu quốc tế, chủ yếu là hàng nhái.

Đình Hảo