Tại sao nước Đức một lần nữa trở thành 'bệnh nhân của châu Âu'?

Lạm phát tăng cao và sản lượng giảm hoặc trì trệ trong 3 quý liên tiếp đã khiến nền kinh tế lớn nhất châu Âu rơi vào tình trạng ảm đạm.

Đó cũng là lý do Quỹ Tiền tệ Quốc tế đã dự đoán nước này sẽ là nền kinh tế tiên tiến duy nhất suy giảm trong năm nay - với mức giảm dự báo là 0,3% so với mức tăng trung bình 0,9% của 20 quốc gia (bao gồm cả Đức)sử dụng đồng tiền euro.

Một cuộc suy thoái kéo dài sẽ là kết quả đáng thất vọng đối với một nền kinh tế, mà trong thập kỷ sau cuộc khủng hoảng tài chính 2008-9, đã tăng trưởng trung bình 2% một năm, có thặng dư ngân sách trong phần lớn thời gian đó, đồng thời chứng kiến xuất khẩu bùng nổ.

Theo ông Stefan Kooths, Giám đốc nghiên cứu tại Viện Kinh tế Thế giới Kiehl, nước Đức đang phải gánh chịu “một loạt các vấn đề riêng lẻ” chứ không phải một căn bệnh nghiêm trọng.

Ông Kooths nói, một số trong những vấn đề đó chỉ là tạm thời, chẳng hạn như nền kinh tế Trung Quốc yếu kém làm giảm nhu cầu đối với hàng xuất khẩu của Đức, trong khi những vấn đề khác, như dân số già đi nhanh chóng và thuế suất doanh nghiệp cao, là mang tính cấu trúc.

Tình hình này đã khiến một số nhà quan sát một lần nữa gọi Đức là “người bệnh của châu Âu”, 25 năm sau khi nước này bị gán cho danh hiệu đó vào cuối những năm 1990, đầu những năm 2000 - giai đoạn được đánh dấu bằng tốc độ tăng trưởng kinh tế mờ nhạt và tỷ lệ thất nghiệp cao.

Ông Kooths nói, lần này danh hiệu đó không “hoàn toàn sai”, “nhưng đó là một căn bệnh khác”.

Vậy chẩn đoán với kinh tế Đức là gì?

‘Bi quan’ ở trong và ngoài nước

Lạm phát ở Đức đang nóng hơn hầu hết các nước láng giềng châu Âu. Giá tiêu dùng đã tăng 6,2% trong tháng 7 so với cùng tháng năm 2022, cao hơn nhiều so với mức trung bình 5,3% trên toàn khu vực đồng euro.

Theo Thomas Obst, nhà kinh tế cấp cao tại Viện Nghiên cứu Kinh tế Cologne, lạm phát đang làm xói mòn sức mua của người Đức, gây ra “sự bi quan trong các hộ gia đình”.

Ông Obst nói với CNN rằng chi tiêu cá nhân và công cộng giảm là nguyên nhân chính dẫn đến suy thoái kinh tế - được định nghĩa là GDP sụt giảm trong hai quý liên tiếp - mà nước này đã ghi nhận vào mùa đông năm ngoái.

Ngân hàng Trung ương châu Âu đã tăng lãi suất chính lên mức cao lịch sử 3,75% để giúp kiềm chế giá cả tăng cao. Tuy nhiên, chi phí vay cao hơn đã ảnh hưởng nặng nề đến lĩnh vực xây dựng nhà ở của Đức: Hơn 40% công ty xây dựng, trả lời cuộc khảo sát của Viện ifo vào tháng trước, cho biết thiếu đơn đặt hàng, tăng từ mức 10,8% một năm trước đó.

Klaus Wohlrabe, người đứng đầu cuộc khảo sát tại Viện ifo, cho biết: “Lãi suất cao hơn và chi phí xây dựng tăng mạnh đang cản trở hoạt động kinh doanh mới”.

Lĩnh vực công nghiệp rộng lớn hơn, với các nhà sản xuất nổi tiếng như Volkswagen và Siemens, cũng bị ảnh hưởng. Ước tính chính thức cho thấy sản lượng công nghiệp giảm 1,7% so với cùng kỳ năm ngoái trong tháng 6.

Theo dữ liệu do S&P Global công bố hôm 23/8, hoạt động kinh doanh của Đức, bao gồm cả dịch vụ và sản xuất, đã giảm trong tháng 8 với tốc độ nhanh nhất kể từ tháng 5/2020, khi nước này mới bắt đầu dần dần dỡ bỏ các hạn chế nghiêm ngặt về đại dịch.

Ông Carsten Brzeski, người đứng đầu bộ phận nghiên cứu kinh tế vĩ mô toàn cầu tại ING, nói với CNN: “Sổ đặt hàng công nghiệp của Đức đã trống rỗng trong 12 tháng qua. Xuất khẩu của Đức sang Trung Quốc rất chậm chạp, thấp hơn nhiều so với trước đại dịch”.

Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn thứ tư của Đức nhưng nước này cũng đang phải đối mặt với một loạt vấn đề kinh tế - bao gồm tăng trưởng chậm lại và tỷ lệ thất nghiệp ở thanh niên kỷ lục, từ đó làm giảm nhu cầu đối với hàng hóa Đức.

Chuyên gia Brzeski cho biết, Trung Quốc là thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Đức tính đến năm 2021. Sự thay đổi này cũng là kết quả của những thay đổi cơ bản hơn trong nền kinh tế Trung Quốc. “Trung Quốc đã trở thành đối thủ cạnh tranh và đơn giản là không cần nhiều hàng hóa do Đức sản xuất như trước đây”.

Những vấn đề sâu sắc hơn

Ông Brzeski giải thích rằng đại dịch làm xáo trộn chuỗi cung ứng và cuộc xung đột ở Ukraine là nguyên nhân gây ra phần lớn tình trạng khó khăn hiện tại của Đức, tuy nhiên nhiều vấn đề của nước này còn sâu sắc hơn và do chính họ tự gây ra.

Chuyên gia này nói: “Đơn giản là Đức đã không thực hiện bất kỳ cải cách kinh tế nào trong 10 năm qua. Họ đã tụt lại phía sau trong tất cả các bảng xếp hạng quốc tế khi nói đến số hóa, cơ sở hạ tầng, khả năng cạnh tranh quốc tế và giờ Berlin đang nhận ra thực tế này.”

Một vấn đề là giá khí đốt tự nhiên đặc biệt nghiêm trọng đối với các nhà sản xuất ngốn nhiều năng lượng.

Giá xăng ở châu Âu tăng vọt lên mức cao nhất mọi thời đại vào mùa hè năm ngoái. Mặc dù chúng đã giảm mạnh trong những tháng gần đây nhưng đang tăng trở lại do nguy cơ đình công tại các nhà máy khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) ở Australia đã làm dấy lên lo ngại về tình trạng khủng hoảng nguồn cung toàn cầu.

Chuyên gia Obst tại Viện Nghiên cứu Kinh tế Cologne cho biết: “Cú sốc về giá năng lượng do chiến sự bùng nổ ở Ukraine đã tác động đặc biệt nặng nề đến một quốc gia công nghiệp hóa cao như Đức. Nguy cơ phi công nghiệp hóa không chỉ là một cuộc tranh luận mang tính học thuật.”

Các nhà kinh tế nói với CNN, mặc dù đã vượt qua cuộc khủng hoảng năng lượng năm ngoái tốt hơn nhiều người mong đợi, nhưng Đức vẫn dễ bị tổn thương trước những cú sốc về nguồn cung khí đốt tự nhiên. Điều đó một phần là do nước này đã ngừng hoàn toàn hoạt động sản xuất điện hạt nhân, mang lại cho Berlin ít nguồn năng lượng thay thế hơn so với các nước láng giềng như Pháp.

Ông Kooths tại Viện Kiehl cho biết, điều đó “làm cho vấn đề về sự thay đổi trong nguồn cung cấp năng lượng trở nên nhức nhối hơn so với các quốc gia khác cũng đang thực hiện quá trình khử cacbon. Đức đang ở một vị trí rất đặc biệt.”

Những tia sáng

Holger Schmieding, nhà kinh tế học lần đầu tiên gọi Đức là “người bệnh của châu Âu” vào năm 1998, cho rằng làn sóng bi quan hiện nay đối với nền kinh tế nước này là thái quá.

Nước Đức đang ở vị thế mạnh hơn nhiều so với thời điểm đó - theo ông Schmieding, hiện là nhà kinh tế trưởng tại ngân hàng Berenberg. Ông nói, ngày nay Đức có mức việc làm kỷ lục và nền tài chính công mạnh mẽ khiến “việc điều chỉnh trước các cú sốc [kinh tế] trở nên dễ dàng hơn nhiều”.

Ông Schmieding viết: Chính phủ cũng đang thực hiện các bước cần thiết để cải cách luật nhập cư nhằm giúp giải quyết tình trạng thiếu lao động, đồng thời đẩy nhanh quá trình lập kế hoạch và phê duyệt các dự án cơ sở hạ tầng.

Đức cũng đã cho thấy họ có thể hành động nhanh chóng: Năm ngoái, nước này đã phê duyệt và xây dựng một trạm LNG trong vài tháng để giúp phá vỡ sự phụ thuộc vào năng lượng của Nga.

Schmieding lập luận rằng khả năng thích ứng đó là điều khiến Đức khác biệt với nhiều nền kinh tế khác và có thể là do số lượng lớn các doanh nghiệp vừa và nhỏ có khả năng phản ứng “nhanh chóng trước bối cảnh cạnh tranh đang thay đổi”.