Tâm lý học: Những người giàu nhưng không chịu chi tiền không phải keo kiệt mà vướng vào HỘI CHỨNG sau!

Trong cuộc sống ai cũng từng thấy kiểu người “bất đắc dĩ tiêu tiền”? Họ luôn có thể tìm ra nhiều lý do khác nhau để không tiêu tiền, cho dù đó là mua đồ, ăn uống hay thậm chí là đi du lịch. Trên thực tế, đằng sau hành vi này có những bí mật tâm lý thú vị.

Những người không chi tiền thường được gọi là hình mẫu “tiết kiệm”, nhưng trên thực tế có sự khác biệt cơ bản giữa tiết kiệm và keo kiệt. Người tiết kiệm biết cách tiêu tiền khi cần thiết, trong khi người không chi tiền sẽ không bỏ ra đồng nào trong bất kỳ hoàn cảnh.

Từ góc độ Tâm lý học, hành vi này thực chất là một hành vi cực đoan. Các nhà Tâm lý học chỉ ra, những người không chi tiền thường có nỗi sợ hãi sâu xa về những điều không chắc chắn trong tương lai nên họ tiết kiệm tiền để tạo cho mình cảm giác an toàn ảo tưởng.

Điều thú vị là, việc theo đuổi sự an toàn quá mức  thường làm giảm đáng kể chất lượng cuộc sống. Nghiên cứu cho thấy, việc rơi vào tình trạng “không muốn chi tiền” trong thời gian dài sẽ dẫn đến sự suy giảm hạnh phúc cá nhân.

Các nhà Tâm lý học đã phát hiện ra rằng những người có thu nhập cao nhưng vẫn ngại chi tiêu có xu hướng hài lòng với cuộc sống thấp hơn nhiều so với những người có thu nhập trung bình nhưng biết chi tiêu hợp lý.

Đó là bởi vì những người keo kiệt luôn dành cả ngày để lo lắng về tương lai và không thể tận hưởng cuộc sống hiện tại (Hedonic Adaptation).

Ví dụ thú vị là một đối tượng nghiên cứu, mặc dù có hàng triệu đô la tiết kiệm nhưng vẫn đi đường vòng mỗi ngày để tiết kiệm vài đô la. Hành vi này rõ ràng không mang lại cho anh ta sự hài lòng mà anh ta xứng đáng có được.

Tiếp theo, hãy bàn về hành vi của những người keo kiệt trong đời sống xã hội. Bạn có thể nhận thấy rằng những người không muốn bỏ tiền ra có xu hướng cực kỳ dè dặt trong các hoạt động xã hội. Họ sợ những lời đề nghị đòi hỏi tiền bạc của người khác như đi ăn cùng nhau, xem phim, mua sắm,... 

Trên thực tế, hành vi này là dấu hiệu của sự lo lắng xã hội. Nghiên cứu tâm lý cho thấy những người keo kiệt có xu hướng mắc chứng lo âu xã hội cao hơn (Social Concern). Họ lo lắng bị tẩy chay vì không sẵn lòng tiêu tiền nên trở nên lo lắng hơn trong các tình huống xã hội.

Sự căng thẳng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng tương tác xã hội của họ mà còn có thể khiến họ dần rút lui khỏi các mối quan hệ xã hội và trở nên cô đơn.

Nguyên nhân sâu xa

Từ góc độ tâm lý học tiến hóa, hành vi keo kiệt cũng có nguồn gốc sâu xa. Trong các xã hội nguyên thủy, việc thu thập và dự trữ tài nguyên là chìa khóa để tồn tại.

Kết quả là tổ tiên của chúng ta đã phát triển xu hướng tăng khả năng sống sót bằng cách tích trữ tài nguyên. Xu hướng này đã được kế thừa vào xã hội hiện đại và được thể hiện ở việc một số người cực kỳ chú trọng đến tiền bạc.

Tuy nhiên, xã hội hiện đại khác với xã hội nguyên thủy ở chỗ phương thức thu thập và sử dụng tài nguyên (trong đó có tiền bạc) đã có những thay đổi lớn. Những người không thích nghi với xu hướng này có thể có hành vi keo kiệt.

Ngoài những giải thích từ tâm lý học và tâm lý học tiến hóa, còn có một số dữ liệu thú vị ủng hộ ý tưởng này. Theo một cuộc khảo sát quy mô lớn, khoảng 70% người keo kiệt cho biết cha mẹ họ cũng là những người rất tằn tiện. Điều này cho thấy hành vi keo kiệt được lây truyền ở một mức độ nhất định thông qua môi trường gia đình và sự giáo dục.

Môi trường gia đình có tác động sâu sắc đến quan niệm tiêu dùng của mỗi cá nhân. Nếu một người lớn lên và thấy bố mẹ mình luôn tính toán và ngại chi tiền thì rất có thể người đó sẽ kế thừa quan niệm này.

Một số gợi ý mới giúp giải thoát khỏi rắc rối

1. Đặt mục tiêu tiêu dùng hợp lý: Bạn có thể thử đặt ra một số mục tiêu tiêu dùng nhỏ, chẳng hạn như mua cho mình thứ gì đó bạn thích hàng tháng. Bằng cách tăng dần mức tiêu dùng, bạn có thể từ từ thích nghi với cảm giác tiêu tiền và giảm dần nỗi sợ hãi khi tiêu tiền.

2. Thiết lập cơ chế thưởng tiêu dùng: Bạn có thể khuyến khích bản thân tiêu tiền bằng cách thiết lập cơ chế khen thưởng. Chẳng hạn, bạn hãy tự thưởng cho mình một phần thưởng nhỏ mỗi khi tiêu một số tiền nhất định. Cách tiếp cận này giúp hình thành thói quen chi tiêu tích cực và giảm dần xu hướng keo kiệt.

3. Tìm kiếm sự tư vấn tâm lý: Nếu hành vi keo kiệt của bạn đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống và các mối quan hệ giữa các cá nhân, bạn có thể cân nhắc tìm kiếm sự tư vấn tâm lý chuyên nghiệp. Các nhà tư vấn tâm lý có thể giúp những người keo kiệt khám phá những lý do cơ bản đằng sau hành vi của họ và đưa ra các chiến lược đối phó hiệu quả.

4. Tham gia các hoạt động xã hội: Tham gia nhiều hoạt động xã hội hơn, đặc biệt là những hoạt động không tốn quá nhiều tiền. Thông qua tương tác với người khác, bạn có thể giảm dần lo lắng xã hội và cải thiện kỹ năng xã hội cũng như sự tự tin của mình.

Tại sao một số người vẫn sống “bủn xỉn” ngay cả khi có đủ tiền?

Câu hỏi này liên quan đến một hiện tượng trong tâm lý học gọi là "Thói quen tiết kiệm". Thói quen tiết kiệm có nghĩa là một cá nhân đã hình thành khuôn mẫu hành vi tiết kiệm cố định trong thời gian dài và không thể thay đổi hành vi ngay cả khi điều kiện kinh tế được cải thiện.

Nghiên cứu cho thấy thói quen tiết kiệm thường liên quan đến khả năng phục hồi tâm lý của một cá nhân. Những người có thói quen tiết kiệm thường gặp khó khăn về tài chính khi còn nhỏ và do đó đã phát triển một mô hình tiết kiệm cố định.

Mô hình này giúp họ tồn tại trong thời kỳ khó khăn nhưng lại trở thành hạn chế khi điều kiện kinh tế được cải thiện. Họ không thể thích nghi với môi trường kinh tế mới mà vẫn sống theo mô hình tiết kiệm trước đây. Hiện tượng này được gọi là “Tư duy cố định” trong Tâm lý học.

Chìa khóa để giải quyết thói quen tiết kiệm là thay đổi suy nghĩ của bạn. Các cá nhân cần nhận ra các mô hình tiết kiệm trong quá khứ, mặc dù hiệu quả trong một số trường hợp nhất định, nhưng có thể không áp dụng được trong môi trường kinh tế mới.

Chỉ bằng cách học hỏi những khái niệm, thói quen tiêu dùng mới và thay đổi dần lối suy nghĩ vốn có, chúng ta mới thực sự thoát khỏi tình thế tiến thoái lưỡng nan của thói quen tiết kiệm.

Theo Toutiao