Tham vọng soán ngôi thống trị của đồng USD, BRICS và xu hướng phi đô la hoá có thể đi xa đến đâu?

Với tư cách là chủ tịch luân phiên của BRICS, Nga đang theo đuổi một chương trình nghị sự tương đối rộng liên quan đến tài chính. Trong đó, Nga muốn tăng cường vai trò của các quốc gia thành viên trong hệ thống tiền tệ và tài chính quốc tế. Đồng thời, nước này kỳ vọng khối BRICS phát triển hợp tác liên ngân hàng và thanh toán bằng đồng nội tệ.

BRICS là một nhóm các nền kinh tế mới nổi bao gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc, Nam Phi. Gần đây, khối này mở rộng bằng việc kết nạp thêm Iran, Ai Cập, Ethiopia, Ả Rập Xê Út và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE).

Một vài cuộc thảo luận đã được tiến hành để tìm ra một loại tiền tệ tiềm năng cho BRICS nhằm phi đô la hoá, tức thay thế đô la trong các giao dịch tài chính quốc tế. Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung Quốc, cũng như các lệnh trừng phạt của Mỹ đối với Trung Quốc và Nga đang là trọng tâm của các cuộc thảo luận này.

Truyền thông phương Tây chú ý nhiều đến việc tăng cường hợp tác quân sự và chính trị trong cuộc hội đàm giữa Tổng thống Nga Vladimir Putin và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại Bắc Kinh hồi tháng 5. Song, các vấn đề tài chính đang được đưa lên hàng đầu.

Tháp tùng Tổng thống Putin là một phái đoàn lớn gồm 5 Phó Thủ tướng, người đứng đầu các cơ quan kinh tế, ngoại giao và an ninh. Trong đó, Bộ trưởng Tài chính Nga Anton Siluanov và Thống đốc Ngân hàng Trung ương Elvira Nabiullina cũng tham gia.

Sự xuất hiện của bà Elvira Nabiullina đặc biệt đáng chú ý, vì bà không thường xuyên tháp tùng Tổng thống Putin trong các chuyến công du nước ngoài. Vai trò của bà rất quan trọng đối với cuộc thảo luận liên quan đến các biện pháp giải quyết lệnh trừng phạt và mối quan tâm của Moscow trong việc phi đô la hóa.

Một điều đáng chú ý khác là Tổng thống Nga đề cập kim ngạch thương mại giữa Nga và Trung Quốc năm 2023 đã tăng khoảng 25%, đạt hơn 227 tỷ USD. Ông Putin cũng muốn nhấn mạnh 90% thương mại song phương giữa hai nước được thực hiện bằng đồng rúp hoặc đồng nhân dân tệ.

Trong khi đó, Mỹ đang không ngừng gây áp lực để các ngân hàng Trung Quốc ngừng tài trợ cho các thoả thuận này. Như vậy, những nhận xét của Tổng thống Putin rõ ràng không chỉ dành cho giới lãnh đạo Trung Quốc mà còn cho "phần lớn thế giới" hoặc Nam Bán cầu. Mục tiêu là thúc đẩy các sáng kiến Trung-Nga trên toàn cầu, chẳng hạn như phi đô la hóa vốn đang nhận được ngày càng nhiều sự ủng hộ.

Quả thật, chẳng phải ngẫu nhiên mà trong chuyến thăm của ông Putin, Trung Quốc được cho là đã bán tổng cộng 53,3 tỷ USD trái phiếu kho bạc Mỹ và trái phiếu được chính phủ bảo lãnh trong quý 1 năm 2024. Bỉ, quốc gia thường được xem như người trông coi các khoản nắm giữ của Trung Quốc cũng đã bán 22 tỷ USD trái phiếu kho bạc Mỹ trong cùng kỳ. Những con số này nhấn mạnh cam kết liên tục của Trung Quốc đối với việc phi đô la hoá.

Tính đến tháng 3 năm 2024, hơn một nửa (52,9%) các khoản thanh toán của Trung Quốc được giao dịch bằng nhân dân tệ và 42,8% được thanh toán bằng USD. Ngoài ra, theo dữ liệu do Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) công bố, dự trữ vàng của Trung Quốc đã tăng từ 2235,39 tấn trong quý 4 năm 2023 lên 2264,87 tấn trong quý đầu tiên năm 2024. Con số này gấp đôi so với 5 năm trước.

Theo Goldman Sachs, việc giao dịch bằng đồng nhân dân tệ của các thực thể nước ngoài tiếp tục góp phần vào quá trình phi đô la hoá theo hướng có lợi cho đồng tiền của Trung Quốc. Đầu năm ngoái, Brazil và Argentina đã tuyên bố rằng họ sẽ bắt đầu cho phép thanh toán thương mại bằng nhân dân tệ.

Trước xu hướng phi đô la hoá đang bắt đầu trên toàn cầu, nhiều quốc gia đã đẩy nhanh quá trình đa dạng hóa dự trữ của mình bằng cách tăng lượng vàng nắm giữ và áp dụng các loại nội tệ cho các giao dịch quốc tế.

Tại cuộc họp của các bộ trưởng tài chính ASEAN và các ngân hàng trung ương tại Indonesia vào tháng 3, các nhà hoạch định chính sách đã thảo luận về việc giảm sự phụ thuộc vào đồng USD, đồng yên Nhật, đồng euro. Thay vào đó, các nước chuyển sang thanh toán bằng các loại nội tệ.

Đầu tháng 4, các phương tiện truyền thông Ấn Độ đã đưa tin rằng Bộ Ngoại giao (MEA) đã tuyên bố Ấn Độ và Malaysia đang bắt đầu thanh toán thương mại bằng đồng rupee. Ấn Độ đã tiến hành phần lớn giao dịch năng lượng với Nga bằng đồng rupee hoặc rúp.

Khi quá trình phi đô la hóa tăng tốc, các quốc gia BRICS tiếp tục nỗ lực thiết lập một loại tiền tệ dự trữ mới được hỗ trợ bởi một rổ các loại nội tệ của họ. BRICS chưa phát triển loại tiền tệ riêng. Tuy nhiên, vào tháng 3 năm 2024, trợ lý Điện Kremlin Yury Ushakov cho biết một hệ thống thanh toán dựa trên blockchain đang được triển khai.

Hệ thống thanh toán này được gọi là BRICS Bridge, kết nối các hệ thống tài chính của các quốc gia thành viên bằng cách sử dụng các cổng thanh toán để giao dịch bằng tiền kỹ thuật số của ngân hàng trung ương.Về mặt ý tưởng, các quốc gia BRICS có thể khẳng định sự độc lập về kinh tế của mình khi có loại tiền tệ riêng. Đồng thời, họ sẽ cạnh tranh được với hệ thống tài chính quốc tế hiện tại, nơi đồng USD chiếm 90% giao dịch.

Nhưng hiện tại, chưa có điều gì chắc chắn về tương lai của một loại tiền tệ BRICS có thể tác động đến sự thống trị của đồng USD. Các chuyên gia vẫn đang tranh luận về khả năng một loại tiền tệ khác “soán ngôi” đồng USD.

Theo Nasdaq, loại tiền tệ đó nếu ổn định hơn so với USD, sẽ làm suy yếu các lệnh trừng phạt của Mỹ, giảm sức ảnh hưởng của đồng USD trên toàn cầu. Ngoài ra, rủi ro liên quan đến biến động toàn cầu sẽ giảm khi sự phụ thuộc vào đồng USD giảm đi. Khi nhiều quốc gia lựa chọn thay thế đồng USD, điều này sẽ chỉ đẩy nhanh xu hướng phi đô la hoá.

Trong một cuộc phỏng vấn gần đây, Thứ trưởng Ngoại giao Nga Sergey Ryabkov phi đô la hóa sẽ là trọng tâm tại hội nghị thượng đỉnh BRICS dự kiến diễn ra tại Nga vào tháng 10 năm 2024. BRICS sẽ trở nên mạnh mẽ hơn sau hội nghị, đưa các quốc gia đang phát triển bước vào một cuộc chơi mới.

Vào năm 2015, BRICS cũng đã thành lập Ngân hàng Phát triển mới (NDB). Ngân hàng này huy động các nguồn lực cho các dự án cơ sở hạ tầng và phát triển bền vững tại BRICS, các nền kinh tế thị trường mới nổi và các nước đang phát triển.

Năm 2021, NDB đã mở rộng tư cách thành viên và kết nạp Bangladesh, Ai Cập, UAE và Uruguay làm thành viên mới. Vào tháng 3, ban lãnh đạo NDB đã kết thúc cuộc họp lần thứ 43 tại trụ sở chính ở Thượng Hải. Trong các cuộc họp, một dự án mạnh mẽ cho năm 2024 đã được thảo luận, phù hợp với các mục tiêu phát triển của các quốc gia thành viên NDB.

Mặc dù mối đe doạ từ xu hướng phi đô la hoá và sự xuất hiện của một đồng tiền kỹ thuật số BRICS chưa thành hiện thực, nhưng không nghi ngờ gì khi Nga, Trung Quốc và một số quốc gia khác vẫn tiếp tục tìm kiếm giải pháp thay thế cho đồng USD.

Nếu thành công, một hệ thống cạnh tranh mới có thể thu hút các quốc gia Nam Bán cầu, khiến các nhà hoạch định chính sách của Mỹ phải kiềm chế hơn trong việc sử dụng các lệnh trừng phạt.