Trống bỏi - Tiếng trống đặc biệt gọi chú Cuội, chị Hằng về trông Trăng

Trong các loại đồ chơi truyền thống, những âm thanh đanh gọn, vui tai của chiếc trống bỏi đã trở thành ký ức tuổi thơ của bao người. Ở Nam Định nghệ thuật làm trống bỏi đã có từ lâu và vẫn được gìn giữ bởi bàn tay tài hoa của các thế hệ nghệ nhân dân gian làng nghề.

Những năm 60 của thế kỷ trước, nhà nào trong làng Báo Đáp, huyện Nam Trực, tỉnh Nam Định cũng làm trống bỏi và đèn ông sao. Bây giờ làng chỉ duy trì nghề làm đèn, còn làm trống bỏi chỉ còn duy nhất gia đình ông Nguyễn Đức Hưởng. Ông được xem là nghệ nhân hiếm hoi còn làm món đồ chơi dân gian này.

Ông tiếp cận nghề này từ ông nội và cha lúc lên 6 tuổi, sau rồi không biết làm nghề nào khác cho nên theo luôn cho tới tận bây giờ. Tuy nhiên, cách đây 20 năm sản phẩm này còn được ưa chuộng, còn những năm gần đây đồ chơi ngoại về ngày một nhiều nên ngày càng ít người quan tâm.

Trống bỏi có kết cấu khá đơn giản, gồm các bộ phận: Cán, tang, mặt, khung, tay trống…

Trước kia, cán trống làm bằng tre, đầu cán gắn 2 miếng nhôm đan nhau tạo thành 4 bánh răng gạt tay trống. Dây buộc tay trống là dây gai hoặc chỉ. Tang trống làm bằng ống nứa rỗng, bịt kín bằng miếng giấy. Khoảng 20 năm nay, vật liệu sử dụng làm trống bỏi ở Báo Đáp có sự thay đổi. Tang trống được làm bằng đất sét.

Tang trống sau khi phơi khô được đem bọc lại bằng các loại giấy màu. Để dán giấy, người thợ làng Báo Đáp sử dụng hồ dán nấu bằng bột gạo nếp. Gạo được ngâm với nước mưa trong 3 - 4 tiếng, sau đó đãi sạch, giã mịn thành bột, cho nước vừa đủ và đun nhỏ lửa…, tạo thành chất hồ sền sệt, để nguội rồi sử dụng.

Sau khi bọc xong tang trống là đến khâu bọc mặt trống. Mặt trống bao gồm hai lớp, giấy bìa với độ dày vừa phải nằm bên dưới, giấy trắng được nhuộm vàng và bên trên in hình ông sao năm cánh màu đỏ bằng dấu gỗ thủ công.

Để tiếng trống phát ra đanh, vang rõ, có hồn, người thợ phải dán mặt trống thật kín; nếu mặt trống có khe hở sẽ nhanh bị rách và chỉ phát ra tiếng “bộp bộp”

Với mong muốn duy trì nghề làm trống bỏi, ông Nguyễn Đức Hưởng và vợ là bà Nguyễn Thị Nhị đã nhận dạy miễn phí hàng chục người ở khắp các địa phương tới học cách chế tác. Những người tới học đều được ông chỉ bảo tận tình, giúp đỡ cả về nguyên liệu để học và tìm hướng tiêu thụ sản phẩm.