Tỷ suất sinh của Việt Nam rơi xuống mức thấp lịch sử, chuyên gia cảnh báo có thể sẽ giảm tiếp trong gần 5 thập kỷ tới

Theo đó, dựa trên bằng chứng về xu hướng sinh hiện tại của Việt Nam, kết hợp với quá trình biến đổi mức sinh trong quá khứ và tham khảo phương pháp dự báo dân số của UN được trình bày trong báo cáo Triển vọng dân số thế giới năm 2024 (World Population Prospect 2024), nghiên cứu xây dựng dự báo mức sinh (TFR) của Việt Nam giai đoạn 2024-2074 theo ba phương án: Thấp, trung bình và cao.

UN xây dựng dự báo mức sinh trong tương lai của các quốc gia dựa trên lý thuyết chuyển đổi nhân khẩu học. Theo báo cáo Triển vọng dân số thế giới năm 2024, mặc dù quá trình giảm sinh có sự khác biệt giữa các quốc gia, song tốc độ và xu hướng giảm sinh thường tuân theo một mô hình chuyển đổi sinh tổng quát gồm ba giai đoạn:

Giai đoạn 1: Giai đoạn tiền chuyển đổi, đặc trưng bởi mức sinh cao và không có xu hướng biến động rõ rệt;

Giai đoạn 2: Giai đoạn chuyển đổi mức sinh, được mô hình hóa bằng hàm logistic kép (doublelogistic function) sử dụng mô hình phân cấp Bayes (Bayesian hierarchical model);

Giai đoạn 3: Giai đoạn hậu chuyển đổi, đặc trưng bởi mức sinh thấp, được mô hình hóa bằng mô hình chuỗi thời gian tự hồi quy bậc nhất trong khung phân cấp Bayes (Bayesian hierarchical framework).

Mô hình chuyển đổi sinh của UN cho thấy tốc độ giảm sinh thường mạnh nhất ngay sau khi quá trình suy giảm bắt đầu. Tốc độ này có xu hướng chậm lại khi mức sinh giảm xuống gần đến các giá trị “trung gian” và tiếp tục giảm chậm hơn khi tiến gần đến mức sinh thay thế.

Kết quả Điều tra DSGK năm 2024 cho thấy Tổng tỷ suất sinh (TFR) của Việt Nam là 1,91 con/ phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế. Kể từ năm 2009 đến hết năm 2022, trong suốt gần 15 năm, mức sinh của Việt Nam duy trì tương đối ổn định quanh mức sinh thay thế.

Tuy nhiên, trong 2 năm gần đây (2023-2024), mức sinh Việt Nam bắt đầu có dấu hiệu giảm nhanh hơn, xuống còn 1,91 con/phụ nữ vào năm 2024.

Theo mô hình Bayes, mức sinh của Việt Nam được dự báo bằng cách kết hợp thông tin về mức sinh trong quá khứ và hiện tại với số liệu sinh từ các quốc gia có mức sinh thấp và ổn định, từ đó ước tính giá trị TFR vào năm cuối của thời kỳ dự báo (2074) theo ba phương án mức sinh. Giá trị này được sử dụng để thiết lập giả thiết mức sinh cho 3 phương án: Thấp, trung bình và cao.

Theo phương pháp dự báo này: 50% kết quả dự báo TFR đến năm 2074 của Việt Nam đạt mức thấp hơn là 1,72 (con/phụ nữ); 10% kết quả dự báo thấp hơn mức 1,32 (con/phụ nữ); 10% kết quả dự báo cao hơn mức 2,13 (con/phụ nữ).

Trên cơ sở kết quả này, cùng với kinh nghiệm của các quốc gia duy trì xu thế mức sinh thấp và các mục tiêu chính sách của Chính phủ Việt Nam, CTK xây dựng giả thiết mức sinh theo ba phương án: Thấp, trung bình và cao cho dự báo dân số đến năm 2074 của cả nước, thành thị, nông thôn, 6 vùng kinh tế - xã hội và 34 tỉnh.

Cụ thể, với phương án mức sinh thấp: Giả thiết rằng xu hướng sinh của cả nước tuân theo xu hướng giảm UN đã dự báo cho Việt Nam đến năm 2074 trong bối cảnh các chính sách đảm bảo duy trì mức sinh thay thế không được thực hiện hoặc thực hiện không hiệu quả. Theo giả thiết này, mức sinh của Việt Nam dự báo sẽ tiếp tục giảm và đạt mức 1,45 con/phụ nữ vào cuối kỳ dự báo (năm 2074).

Với mức sinh theo phương án trung bình: Xu hướng thay đổi mức sinh của Việt Nam do tác động của các chính sách điều chỉnh mức sinh của Chính phủ, mức sinh từ năm 2024 được dự báo sẽ giảm chậm và duy trì gần mức sinh thay thế cho đến cuối thời kỳ dự báo. Theo đó, mức sinh chung của cả nước giai đoạn 2024-2074 sẽ theo mô hình giảm sinh nhưng giảm chậm. Đến cuối thời kỳ dự báo mức sinh của Việt Nam sẽ đạt 1,85 (con/phụ nữ).

Phương án mức sinh cao giả định rằng nỗ lực xây dựng và triển khai các chính sách, chiến lược nhằm duy trì mức sinh thay thế của Đảng, Nhà nước và Chính phủ Việt Nam phát huy hiệu quả, mức sinh của Việt Nam sẽ tăng dần và gần đạt mức sinh thay thế vào cuối thời kỳ dự báo. Cụ thể, mức sinh chung của cả nước giai đoạn 2024-2074 sẽ tăng nhẹ từ mức 1,91 con/phụ nữ và đạt 2,01 con/phụ nữ vào cuối thời kỳ dự báo.