Giám sát nợ công khó đến mức nào?

Từ độ chênh vênh của con số đến nguy cơ thực sự của nợ công và nhất là mối đe dọa từ phần chìm của tảng băng doanh nghiệp nhà nước, như chúng tôi đã phản ánh ở các bài trước, đều cho thấy tính cấp bách của giám sát về nợ công.

Ở kỳ họp thứ 7 vừa qua của Quốc hội, sau phiên chất vấn Bộ trưởng Bộ Tài chính Đinh Tiến Dũng, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng - một người rất am hiểu về nền tài chính quốc gia - nói: "Nợ công đang ở giới hạn pháp luật cho phép, nhưng đã đe dọa an ninh tài chính vĩ mô".

Tại nghị quyết được thông qua sau đó, Quốc hội yêu cầu giảm bội chi ngân sách, hạn chế sử dụng vay mới để đảo nợ, đảm bảo an toàn nợ công trong dài hạn…

Nhận xét những yêu cầu này là hoàn toàn chính xác, song chuyên gia Vũ Đình Ánh cho rằng một mình Bộ Tài chính không thể thực hiện được nếu thiếu sự chỉ đạo kiên quyết của Chính phủ, sự giám sát chặt chẽ của Quốc hội.

Kiểm toán nợ công chính là một trong những công cụ trọng yếu trong việc hỗ trợ hoạt động giám sát của Quốc hội về nội dung này.

Tuy có thể vẫn còn tiếp tục tranh cãi về tính độc lập của Kiểm toán Nhà nước, song một cuộc kiểm toán toàn diện về nợ công không chỉ là mong muốn của nhiều vị đại diện cho dân ở cơ quan lập pháp.

Nhưng, theo Phó vụ trưởng Vụ Tổng hợp (Kiểm toán nhà nước) Nguyễn Minh Giang, tính hiệu quả và hiệu lực của kiểm toán đối với quản lý nợ công còn nhiều hạn chế, yếu kém, chưa đáp ứng được yêu cầu quản lý, đặc biệt là những thách thức đặt ra trong tương lai.

Không chỉ chưa thể đi sâu đánh giá tình hình huy động, quản lý, sử dụng vốn vay, tiến độ trả nợ, cơ cấu, chi phí và và việc hạch toán các khoản nợ công nhằm hạn chế rủi ro tài chính trong vay nợ, mà theo ông Giang thì Kiểm toán Nhà nước cũng chưa đưa ra được nhiều ý kiến tham mưu mang tính vĩ mô để giúp các cơ quan của Chính phủ hoàn thiện công tác quản lý nợ công.

Một nguyên nhân quan trọng của hạn chế này được ông Giang chỉ rõ là Kiểm toán Nhà nước chưa có một quy trình, hướng dẫn, thủ tục về kiểm toán nợ công một cách đầy đủ, có hệ thống và chuẩn mực theo thông lệ quốc tế để làm công cụ cho việc kiểm toán nợ công một cách hiệu quả, hiệu lực.

Trong khi đó, giám sát nợ công là vấn đề khó, chứa đựng nhiều mối quan hệ kinh tế và lợi ích phức tạp, gắn kết giữa vấn đề tài chính - ngân sách - chính trị và pháp lý, theo nhận xét của TS. Đặng Văn Thanh.

Là chuyên gia kinh tế cao cấp của Quốc hội, Chủ tịch Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam, TS. Đặng Văn Thanh cho rằng giám sát của các cơ quan dân cử không chỉ tập trung vào những vấn đề liên quan đến chính sách nợ công mà cần xem xét trong mối liên hệ với các vấn đề cả kinh tế, chính trị và xã hội.

Vấn đề mà theo ông là khá quan trọng là phải nhận dạng và phát hiện các rủi ro ngay trong quá trình diễn tiến của nợ công, từ những quy định pháp lý và cơ chế quản lý của nhà nước, cho đến các công việc của người đi vay, đàm phán,ký kết vay nợ, nhận vốn, phân phối vốn vay, giải ngân cho đến sử dụng và trả nợ.

Vị chuyên gia này cho rằng, các rủi ro trong quy định pháp lý và tổ chức thực hiện vay nợ, quản lý nợ công và sử dụng nợ công là rất đáng kể. Khi hệ thống văn bản pháp quy đồng bộ và đầy đủ về quản lý nợ còn chưa được hình thành. Rất nhiều vấn đề về vay nợ, trả nợ, sử dụng vốn vay chưa có quy định pháp lý, chưa có văn bản hướng dẫn để điều chỉnh.

Từ góc nhìn “người trong cuộc” của cơ quan giám sát, “ông nghị” Trần Du Lịch, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội cho rằng để giải quyết căn cơ vấn đề an toàn của nợ công cần phải đổi mới căn bản Luật Ngân sách Nhà nước hiện hành. Trên cơ sở đó sửa đổi, bổ sung Luật Quản lý nợ công và các đạo luật khác có liên quan.

Đại biểu Trần Du Lịch kiên trì quan điểm cần phải đổi mới căn bản quy trình lập và thông qua ngân sách của Quốc hội. Theo đó, nếu duy trì việc thông qua ngân sách hàng năm dưới hình thức một nghị quyết thì cũng phải thực hiện qua hai kỳ họp. Kỳ giữa năm thảo luận và quyết định chủ trương phân bổ ngân sách, định hướng chi tiêu… và kỳ cuối năm mới thông qua con số cụ thể.

Chính phủ không nên bảo lãnh cho chính quyền địa phương phát hành trái phiếu theo cơ chế tự vay tự trả và cảnh báo với thị trường đối với những khoản nợ của địa phương, đại biểu Lịch bày tỏ quan điểm.

TS. Trần Du Lịch cũng nhấn mạnh, nếu kỷ cương ngân sách không được thiết lập theo hướng không có khoản chi nào của cơ quan hành chính nhà nước mà không nằm trong dự toán ngân sách đã được Quốc hội hoặc hội đồng nhân dân quyết định hằng năm, thì không thể kiểm soát được nợ công.

Như vậy, xem ra câu hỏi giám sát nợ công khó đến mức nào, vẫn thật khó có câu trả lời thỏa đáng.

>>>Nguy cơ nợ công Việt Nam thực sự nằm ở đâu?