TPP “gõ cửa”, mía đường có cởi bỏ được “chiếc áo” bảo hộ?

Trong báo cáo mới cập nhật về ngành mía đường Việt Nam trước hội nhập, Công ty chứng khoán Bản Việt (VCSC) nhận định, mặc dù được bảo hộ, nhưng ngành mía đường Việt Nam vẫn đang bị cạnh tranh khốc liệt do nhập lậu và gian lận thương mại.

Ngành được bảo hộ

Theo đó, mức thuế suất nhập khẩu trong hạn ngạch dao động từ 25% (cho đường thô) đến 40% (cho đường tinh luyện) và mức thuế nhập khẩu đường ngoài hạn ngạch từ 80-100%. Năm 2015, Việt Nam chỉ cấp hạn ngạch nhập khẩu cho 81.000 tấn đường.

Sản lượng đường sản xuất trong nước hiện đạt khoảng 1,4-1,6 triệu tấn/năm. Lượng đường này chủ yếu phục vụ nhu cầu trong nước. Có một phần nhỏ được xuất khẩu sang Trung Quốc qua đường tiểu ngạch, tuy nhiên hiện nay kênh tiêu thụ này đang gặp khó khăn do chính sách đóng biên của Trung Quốc.

Giá đường trong nước chịu sự chi phối theo cung cầu thị trường tự do. Hiện giá đường bán lẻ trong nước khoảng 17.000-20.000 đồng/kg, cao hơn khoảng 1.000-3.000 đồng so với các nước trong khu vực. Do chênh lệch giá, đường sản xuất trong nước bị cạnh tranh bởi lượng hàng nhập lậu và gian lận thương mại.

Ngành mía đường vẫn đang đối mặt với tình trạng cung vượt cầu

Theo số liệu năm 2014, lượng đường nhập lậu và gian lận thương mại lên tới 400.000 – 500.000 tấn (chủ yếu từ Thái Lan). Ngoài ra, từ năm nay thị trường đường trong nước sẽ có thêm nguồn cung mới từ Tập đoàn Hoàng Anh Gia Lai sản xuất tại Lào với hạn ngạch được cấp phép là 50.000 tấn.

Theo thống kê của Bộ NN&PTNT, hiện cả nước có khoảng 41 nhà máy đường, với công suất trung bình 1 nhà máy là 3.250 TMN, thấp hơn nhiều so với công suất trung bình của 1 nhà máy ở Thái Lan, Ấn Độ, Brazil là 7.000- 8.000 TMN.

Hiện cả nước có khoảng 300.500 ha diện tích trồng mía, tỷ lệ cơ giới hóa trong canh tác mía chỉ đạt 10%- 20% so với tỷ lệ 80%-90% của các nước sản xuất đường lớn trên Thế giới. Trong khi năng suất mía trung bình thế giới là 70 tấn mía/ha, năng suất mía hiện tại của Việt Nam chỉ đạt 65 tấn mía/ha.

Việc không tận dụng sản xuất phụ phẩm cũng là một trong các lý do khiến chi phí sản xuất của các nhà máy Việt Nam cao hơn các nước khác. Do chi phí sản xuất đường trong nước quá cao, bình quân giá thành sản xuất 1 kg đường của các nhà máy trong nước khoảng 10.000 đồng/kg, cao hơn khoảng 25% so với các nước khác.

“Lâm nguy” khi hội nhập?

Báo cáo của VCSC nhận định, trong ngắn hạn, giá đường thế giới đang hồi phục và có thể sẽ tiếp tục đà tăng do nguồn cung suy giảm. Giá đường hiện đã tăng trở lại 30% so với mức đáy hồi tháng 8 năm nay. Giá đường thế giới tăng sẽ làm hạn chế lượng cung từ nhập lậu hoặc gian lận thương mại, qua đó sẽ thúc đẩy gia tăng sản lượng tiêu thụ đường sản xuất trong nước.

Bên cạnh đó, Dự thảo Nghị định về sản xuất và kinh doanh mía đường đang được Bộ NN&PTNT và Hiệp hội Mía đường Việt Nam đưa ra lấy ý kiến. Theo Dự thảo, các vấn đề về việc thu mua mía được quy định theo hướng bảo vệ lợi ích cho người nông dân nhiều hơn, nhằm ổn định nguồn nguyên liệu cho ngành mía đường.

Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc tăng thêm áp lực cho các nhà máy đường khi phải mua mía nguyên liệu với giá cao hơn.

“Trong dài hạn, Hiệp định thương mại tự do ASEAN (AFTA) sẽ là một thách thức lớn nếu ngành mía đường Việt Nam không cải tiến phương thức và quy mô sản xuất” – báo cáo cho biết.

Theo AFTA, đến năm 2018, ngành đường Việt Nam sẽ phải mở cửa hoàn toàn cho đường của các nước ASEAN, đồng nghĩa đường nhập khẩu từ ASEAN vào Việt Nam sẽ chỉ ở mức thuế 5% và không phải chịu hạn ngạch thuế quan. Đây sẽ là một khó khăn lớn đối với ngành khi mà đường Thái Lan có thể chính thức vào Việt Nam với số lượng không bị hạn chế ở mức thuế suất thấp.

Ngoài ta, TPP cũng sẽ đem đến những bất lợi không nhỏ đối với ngành mía đường. Nếu TPP chính thức được ký kết, Việt Nam sẽ phải dỡ bỏ hoàn toàn thuế trong hạn ngạch cho các mặt hàng đường nhập khẩu từ các nước TPP trong vòng 11 năm (hạn ngạch nhập đường vẫn sẽ thực hiện theo cam kết WTO là tăng 5% mỗi năm).

“Trong khối TPP, Hoa Kỳ, Mexico và Úc là các quốc gia sản xuất mía đường lớn trên thế giới. Vì vậy, việc cắt giảm thuế nhập khẩu trong hạn ngạch cho đường từ các quốc gia này sẽ khiến cho việc cạnh tranh giá trong ngành đường càng trở nên gay gắt hơn” – VCSC nhận định.