Đáng sợ nạn nhập chất thải trái phép!

Tại phiên họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội hôm 13-9, cho ý kiến về dự án Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Thị Kim Ngân băn khoăn: “Liệu luật ra đời có ngăn được nguy cơ Việt Nam trở thành bãi rác của thế giới?”. Chỉ 2 ngày sau đó, 15-9, xảy ra vụ Formosa nhập 160 tấn bùn nhôm carbon và bùn bauxite. Không ai biết sau khi sử dụng số bùn nguyên liệu này, Formosa sẽ xử lý thế nào...

“Ông nói gà, bà nói vịt”

Trong vụ việc trên, Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Vũng Áng khẳng định bùn bauxite do Formosa nhập về là hàng hóa miễn thuế, nằm trong danh mục được phép nhập khẩu của Bộ Công Thương nhưng bộ này nói không hề cho phép nhập.

Đáng nói là chỉ 1 ngày sau khi Bộ Công Thương lên tiếng, Chi cục Hải quan cửa khẩu Vũng Áng có ý kiến ngược lại so với quan điểm ban đầu. Theo đó, chi cục này cho rằng lô hàng 160 tấn bùn nhôm carbon và bùn bauxite được Formosa nhập từ Trung Quốc về cảng Sơn Dương (thị xã Kỳ Anh, tỉnh Hà Tĩnh) không thuộc danh mục hàng cấm, không thuộc mặt hàng quản lý chuyên ngành và không phải kiểm tra nhà nước về mặt chất lượng. Tức là có thể hiểu lô hàng nhập khẩu này không thuộc quản lý chuyên ngành của các đơn vị nên không phải xin phép bất kỳ bộ - ngành nào.

Chính các phát ngôn bất nhất như trên đã dấy lên nghi ngại của dư luận về việc có những kẽ hở trong luật pháp để doanh nghiệp lợi dụng nhập khẩu trái phép các loại chất phế thải về Việt Nam.

Chuyên gia kinh tế - TS Lê Đăng Doanh cho biết nhiều nước coi bùn bauxite là chất phế thải độc hại và không cho nhập khẩu. Do đó, việc loại phế thải này không nằm trong danh mục cấm nhập khẩu là điều khó hiểu và cần đặt câu hỏi đối với các cơ quan quản lý chuyên ngành. “Đặc biệt, trong quá trình thông tin xung quanh vụ việc, trước tiên, các cơ quan quản lý nói là bùn bauxite được cấp phép nhập khẩu, sau thì nói đấy là nhập bột bauxite và không phải xin phép. Cần làm rõ là bùn hay bột và việc quản lý như thế nào? Đây là chuyến nhập đầu tiên, nếu đầu xuôi đuôi lọt thì Formosa có nhập nữa hay không là điều rất đáng lo ngại” - TS Lê Đăng Doanh khuyến cáo.

Ông Doanh cũng cho rằng cơ quan giám sát các vấn đề về môi trường là Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng cần có báo cáo về sử dụng loại bùn bauxite ra sao, sử dụng ở đâu, xử lý sau sử dụng thế nào. Bởi lẽ, đã có nhiều vụ việc xảy ra liên quan đến việc Formosa phân tán chất phế thải ở nhiều nơi hoặc không kiểm soát được việc xả thải của doanh nghiệp này.

Cũng cần làm rõ giữa việc nhập phế liệu và chất thải bởi nếu không có quy định cụ thể thì Việt Nam có thể sẽ trở thành bãi chứa rác của thế giới. Không chỉ riêng các loại bùn thải, nếu quy định không cụ thể thì việc dễ dãi trong nhập khẩu chất thải dưới dạng phế liệu như pin, ắc-quy, bản mạch cũ với nhiều chất độc hại sẽ ảnh hưởng lớn đến môi trường và sức khỏe con người.

Hàng tồn đầy cảng

Việc nhập khẩu các loại hàng hóa trái phép không chỉ ảnh hưởng đến môi trường mà trước mắt, việc xử lý lưu kho, tiêu hủy cũng là bài toán nan giải.

Theo báo cáo của Cục Hải quan Hải Phòng, những năm gần đây, tại cảng Hải Phòng, lượng hàng hóa tồn đọng do quá thời hạn làm thủ tục hải quan tăng nhanh. Hiện nay, khu vực cảng Hải Phòng có số lượng hàng tồn đọng lớn nhất nước. Trong số hơn 3.000 container hàng tồn đọng, quá hạn làm thủ tục hải quan hơn 90 ngày có khoảng 2.000 container là cao su, lốp ô tô đã qua sử dụng. Số hàng phế thải này được nhập về ở các cảng như Nam Hải, Đình Vũ, Tân Vũ, Hải An, PTSC, Green Port. Trong 4 chi cục hải quan cửa khẩu tại Hải Phòng, Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Hải Phòng khu vực II và Chi cục Hải quan cửa khẩu cảng Hải Phòng khu vực III là 2 đơn vị có số lượng container phế thải tồn đọng nhiều nhất.

Lãnh đạo Cục Hải quan Hải Phòng cho biết phần lớn số hàng tồn đọng này có dấu hiệu vi phạm pháp luật, là phế liệu, giá trị thấp, thời gian tồn lưu quá lâu khiến chi phí lưu kho bãi lớn hơn nhiều giá trị lô hàng.

Thiếu tướng Đỗ Hữu Ca, Giám đốc Công an TP Hải Phòng, nhận xét trong hoạt động tạm nhập - tái xuất, đối tượng xuất và nhận đều là người nước ngoài. “Nếu phát hiện hàng gian đã nằm trong tầm kiểm soát của lực lượng công an thì lập tức người đứng tên nhận hàng trên vận đơn sẽ từ chối nhận với lý do không mua hoặc không đúng chủng loại cam kết... Trong khi đó, đối tượng xuất sẽ thông báo họ bị trục trặc kỹ thuật và đề nghị trả hàng về xuất xứ. Vì vậy, lực lượng chức năng rất khó xử lý” - ông Ca nêu thực tế.

Cục Hải quan Hải Phòng cho hay theo quy định, việc xử lý hàng hóa tồn đọng phải qua nhiều thủ tục, rất mất thời gian mà một trong những nguyên nhân chính là do còn vướng về quy định pháp luật, liên quan đến xác lập quyền sở hữu nhà nước, chỉ định doanh nghiệp mua không qua đấu thầu...