Doanh nghiệp khổ vì ngóng tiền hoàn thuế

Với đặc trưng “mọi hàng hóa, dịch vụ sử dụng cho sản xuất, kinh doanh và tiêu dùng ở Việt Nam đều chịu thuế (trừ một số nhóm hàng hóa được miễn, giảm)”, VAT nhiều năm qua giữ ngôi “quán quân” trong tổng thu ngân sách. VAT tạo dòng tiền đều cho ngân sách khi định kỳ thu hằng tháng, quý. Số thu từ sắc thuế này cũng không ngừng tăng lên.

Năm 2013, thu từ VAT đạt hơn 280.000 tỷ đồng và tăng lên hơn 375.000 tỷ đồng năm 2021, chiếm khoảng 24% tổng thu ngân sách nhà nước. Số tiền hoàn thuế từ mức hơn 91.000 tỷ đồng năm 2013 lên mức 160.000 tỷ đồng năm 2021.

Dù là nguồn thu lớn, dễ thu nhưng Bộ Tài chính cũng thẳng thắn thừa nhận, Luật thuế VAT còn một số quy định phức tạp, vướng mắc cho cả cơ quan thuế lẫn người nộp thuế.

Tiêu biểu là chuyện hoàn VAT cho một số ngành như gỗ, tinh bột sắn. Theo thông tin từ các hiệp hội, DN đã liên tục gửi đơn cầu cứu trước nguy cơ phải đóng cửa bởi giam tiền hoàn thuế. Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam ước tính số tiền DN bị chậm hoàn VAT khoảng 6.000 tỷ đồng.

Trong khi đó, Tổng cục Thuế cho biết, đã tiếp nhận hơn 5.200 hồ sơ của DN ngành gỗ đề nghị hoàn thuế và đã trả lời gần hết. Khi làm thủ tục hoàn thuế cho DN ngành gỗ, cơ quan thuế xác định gần 550 hồ sơ liên quan DN trung gian đã “bỏ địa chỉ kinh doanh, tạm dừng hoạt động”. Bên cạnh đó, có khoảng 7.000 DN gỗ bỏ địa chỉ kinh doanh nên ngành bị xếp vào danh mục dấu hiệu rủi ro thuế.

Một trong những chính sách bất cập của VAT là quy định về thuế đầu vào. Đại diện Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam cho biết, để được hoàn VAT đầu ra, DN phải có hoá đơn VAT đầu vào. Tuy nhiên, nhiều DN thu mua giấy, phế liệu thu gom trong nước không có hóa đơn do mua từ đơn vị nhỏ lẻ, người thu gom giấy vụn. Sau khi kiến nghị, Tổng cục Thuế cho phép làm các bảng kê, nhưng tối đa không quá 100 triệu đồng.

“Số tiền không quá 100 triệu đồng là quá nhỏ so với nhu cầu thu mua tập trung nên DN gặp khó khăn và tốn nhiều công sức làm chứng từ, bảng kê. Chúng tôi nhiều lần kiến nghị ngành thuế cho phép nộp VAT đầu vào thay cho đầu mối thu mua phế liệu và hoàn thuế để tránh vướng mắc. Tuy nhiên, kiến nghị này không được ngành thuế chấp nhận”, đại diện Hiệp hội Giấy và Bột giấy Việt Nam cho biết.

Theo Tổng cục Thuế, 7 tháng đầu năm 2023 cơ quan này đã ban hành 9.990 quyết định hoàn thuế, tương ứng số thuế 71.825 tỷ đồng, bằng 39% kế hoạch.

Người mong được áp thuế

Trái ngược với cảnh khốn khổ vì bị “giam” tiền hoàn thuế, nhiều DN thuộc diện không phải chịu thuế cũng “than” khó cạnh tranh và mong được áp thuế VAT. Hiệp hội Phân bón Việt Nam cho biết, một trong những nguyên nhân khiến giá phân bón sản xuất trong nước tăng là toàn bộ chi phí phát sinh về VAT bị tính vào chi phí sản xuất. Ví dụ, doanh nghiệp phân bón đầu tư nhà xưởng, máy móc... đều phải tính thuế VAT.

Tuy nhiên, do giá bán phân bón không tính VAT nên không được khấu trừ các chi phí VAT đã bỏ ra trong quá trình sản xuất. Điều này khiến DN phải cộng vào giá thành sản xuất nên giá bán bị tăng vọt lên, điều này khiến nông dân phải mua giá cao hơn.

Cử tri một số địa phương như Hải Phòng, Nam Định cũng đề nghị Bộ Tài chính sớm sửa đổi chính sách thuế VAT với phân bón. Hiện nay, phân bón sản xuất trong nước không áp VAT đã khiến giá cao hơn giá nhập khẩu.

Lắng nghe kiến nghị của DN, tại dự thảo xây dựng Luật thuế VAT sửa đổi, Bộ Tài chính đề xuất chuyển phân bón từ đối tượng không chịu thuế như hiện hành, sang đối tượng chịu VAT 5%. Theo tính toán, khi áp VAT 5%, DN phân bón sẽ được khấu trừ khoảng 950 tỷ đồng VAT.

Cùng với phân bón, Bộ Tài chính thu hẹp đối tượng không chịu VAT, sửa đổi mức doanh thu bán hàng hóa, dịch vụ không chịu VAT. Sửa đổi quy định về khấu trừ VAT đầu vào để tăng cường ngăn chặn gian lận trong khấu trừ, hoàn thuế, chống thất thu ngân sách.

Góp ý về dự thảo luật, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam cho rằng, quy định về đối tượng không chịu thuế giá trị gia tăng , tiềm ẩn nguy cơ bảo hộ ngược, khuyến khích nhập khẩu hàng hoá thay vì sản xuất trong nước. DN trong nước hiện không phải nộp VAT cho sản phẩm đầu ra với mặt hàng như: nông sản chưa chế biến, giống cây trồng, giống vật nuôi, phân bón, máy nông nghiệp… Các DN này cũng không được khấu trừ VAT đầu vào.

Trong khi đó, sản phẩm tương tự nhập khẩu cũng không phải chịu VAT khi nhập khẩu nhưng lại được hoàn VAT khi xuất khẩu ra khỏi nước đối tác. Điều này khiến hàng nhập khẩu có giá rẻ hơn hàng sản xuất trong nước, gây ra nguy cơ bảo hộ ngược.

Trao đổi với PV Tiền Phong, chuyên gia kinh tế Đinh Trọng Thịnh cho rằng, VAT có nguồn thu lớn, quan trọng. Với những bất cập đã bộc lộ, việc cơ quan chức năng đề xuất sửa đổi Luật thuế VAT cần thiết.