Khủng hoảng với Credit Suisse hé lộ những vấn đề với mô hình kinh tế "bảo vệ tài sản giới siêu giàu" của Thụy Sĩ

Chủ tịch ngân hàng lớn nhất Thụy Sĩ nhận một cuộc gọi khẩn cấp vào cuối tuần trước. Ở đầu dây bên kia là 3 quan chức hàng đầu Thụy Sĩ, nhưng người đưa ra một tối hậu thư dưới dạng… đề xuất. UBS Group AG cần giải cứu đối thủ đang trên bờ vực sụp đổ của mình, Credit Suisse Group AG.

Đối với bất kỳ quốc gia nào, đó sẽ là một tình huống khẩn cấp. Thụy Sĩ cũng không phải ngoại lệ, thậm chí còn nghiêm trọng hơn. Mô hình kinh tế và bản sắc dân tộc, được xây dựng trên cơ sở bảo vệ sự thịnh vượng của thế giới mà nước này vun đắp suốt nhiều thập kỷ, thậm chí là thế kỷ, đang bị đe dọa. Và không chỉ một ngân hàng, bản thân Thụy Sĩ có lẽ cũng cần giải cứu, WSJ nhận định.

Đó là một ngày thứ 5, chỉ 24 giờ sau cuộc khủng hoảng ngân hàng leo thang và Credit Suisse cạn kiệt tiền để đáp ứng những nhu cầu rút tiền ngày một lớn của người gửi. Định chế tài chính 167 năm tuổi dường như chỉ còn cách sự sụp đổ vài ngày. Để giữ cho bi kịch không xảy ra ngay lập tức, Ngân hàng Trung ương Thụy Sĩ đã tăng gấp bốn lần hạn mức tín dụng cho Credit Suisse. Các ngân hàng trung ương của Mỹ và Anh đã gọi cho các đối tác Thụy Sĩ nhằm đảm bảo họ sẽ không để Credit Suisse đánh sập thị trường tài chính toàn cầu.

Trở lại với cuộc gọi khẩn cấp cho Chủ tịch UBS Colm Kelleher, Bộ trưởng Tài chính Karin Keller-Sutter, Chủ tịch ngân hàng Trung ương Thomas Jordan và người đứng đầu cơ quan quản lý tài chính (Finma) Marlene Amstad đã đưa ra 2 lựa chọn mà thực sự chẳng khác gì nhau: Mua gấp Credit Suisse mà không cần quan tâm kỹ lưỡng tới các vấn đề sâu xa hoặc để tình trạng hiện nay kéo dài, dẫn tới sự sụp đổ của không chỉ một ngân hàng mà còn đe dọa làm tổn hại uy tín của Thụy Sĩ với tư cách là một trung tâm ngân hàng toàn cầu.

Sau những cuộc điện thoại điên cuồng và các cuộc họp do Chính phủ Thụy Sĩ tổ chức tại Bern, UBS cũng đã đồng ý mua lại Credit Suisse với giá 3,2 tỷ USD. Để đạt được thỏa thuận này, Chính phủ Thụy Sĩ đã đi ngược lại với cam kết họ đưa ra năm 2008 về việc sử dụng tiền công để cứu ngân hàng, gấp rút sử dụng các điều luật khẩn cấp để bơm tiền hỗ trợ.

"Credit Suisse không chỉ là một ngân hàng mà là đại diện bản sắc Thụy Sĩ. Sự phá sản của một ngân hàng Thụy Sĩ với tầm ảnh hưởng toàn cầu sẽ ngay lập tức tạo ra những tác động tồi tệ. Những thiệt hại về uy tín sẽ rất nặng nề và kéo dài", Thierry Burkart, người đứng đầu đảng Tự do cánh hữu, đảng lớn thứ ba của Thụy Sĩ, cho biết.

Sự sụp đổ chóng vánh của ngân hàng lớn thứ 2 Thụy Sĩ đã gây ra náo loạn với thị trường tài chính toàn cầu, làm phức tạp thêm những vấn đề sau khi nhiều ngân hàng của Mỹ sụp đổ.

Hiện tại, vẫn chưa thể xác định người Thụy Sĩ đã kiểm soát được toàn bộ thiệt hại hay chưa. Trong quá khứ, quốc gia này từng tự hào khi có tới 2 ngân hàng đẳng cấp thế giới được coi là một biện pháp an toàn để duy trì vị thế của nước này trên thị trường tài chính toàn cầu. Tuy nhiên, việc sáp nhập khiến nhiều người dân Thụy Sĩ cảm thấy hoang mang về mô hình kinh tế và chính trị của đất nước.

Nếu một ngân hàng hàng đầu của Thụy Sĩ gặp khó khăn, người ta có thể nghi ngờ những ảnh hưởng có thể lan rộng ở quốc gia vốn được coi là hầm trú ẩn an toàn, lưu giữ tài sản của thế giới, Mark Pieth, cựu lãnh đạo một đơn vị của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, hiện đang làm việc tại Viện Quản trị Basel, cho biết.

Suốt nhiều thế kỷ qua, quốc gia nằm giữa dãy Alpine luôn coi mình là một trường hợp đặc biệt ở châu Âu: Nhà mối giới trung lập và nền dân chủ với các ngân hàng cung cấp "hầm trú ẩn" an toàn và kín đáo cho các nhà đầu tư và những người giàu có trên khắp toàn cầu. Hệ thống ngân hàng của quốc gia này lớn gấp 5 lần GDP và lớn hơn hầu hết các nền kinh tế toàn cầu khác. Việc UBS mua lại Credit Suisse sẽ tạo ra một doanh nghiệp với bảng cân đối kế toán lớn gấp 2 lần nền kinh tế Thụy Sĩ.

Trong nhiều năm, chủ nghĩa ngoại lệ của Thụy Sĩ đã bị đe dọa. Sau khủng hoảng kinh tế năm 2008, Mỹ ban hành luật yêu cầu các Ngân hàng Thụy Sĩ phải chuyển thông tin về khách hàng Mỹ cho Sở Thuế vụ, một đòn giáng mạnh vào niềm tự hào giữ mọi thứ trong vòng bí mật của Thụy Sĩ. Mối quan hệ với liên minh châu Âu, nơi các nền kinh tế bao quanh Thụy Sĩ, cũng đang trở nên căng thẳng sau khi nước này rút khỏi các cuộc đàm phán kéo dài nhiều năm để buộc họ phải hợp tác chặt chẽ hơn với toàn khối.

Thụy Sĩ đang đấu tranh để bảo vệ chính sách trung lập, tồn tại suốt 200 năm qua của mình. Năm ngoái, Moscow đưa Thụy Sĩ vào danh sách "Những quốc gia không thân thiện" sau khi quốc gia này chịu áp lực từ phương Tây trong việc trừng phạt những nhà tài phiệt Nga. Trong khi đó, Thụy Sĩ cũng đã từ chối cho phép Đức, Tây Ban Nha hay Đan Mạch xuất khẩu thiết bị quân sự của họ sang Ukraine.

Điều này cho thấy Thụy Sĩ đang gặp áp lực chưa từng có. Trong quá khứ, vị thế trung lập đã từng giúp Thụy Sĩ là cái tên không thể thiếu trong các cuộc đàm phán chấm dứt xung đột. Nhiều thập kỷ qua, quan hệ kinh tế và ngoại giao giữa Thụy Sĩ với Nga trở nên lạnh nhạt nhưng ngay chính ở châu Âu, quốc gia này cũng không được lòng vì vị thế trung lập của chính mình.

Cựu Tổng thống Thụy Sĩ Micheline Calmy-Rey cho biết: "Chúng ta đang ở trong một tình thế tiến thoái lưỡng nan, một thách thức lớn để Thụy Sĩ tiếp tục được các quốc gia công nhận là đối tác chiến lược".

Trong khi đó, Đại sứ Mỹ tại Thụy Sĩ tuần trước nói rằng quốc gia này đang phải đối mặt với cuộc khủng hoảng nghiêm trọng nhất kể từ sau Thế chiến II. Các nhà đầu tư nước ngoài cảm thấy sốt sắng với cú sập của Credit Suisse và đang suy nghĩ lại về sự sẵn sàng đầu tư của họ.

Dường như hiểu rõ tác động từ những vấn đề của Credit Suisse, Ngân hàng Trung ương, Bộ Tài chính và cả Finma – cơ quan quản lý tài chính hàng đầu của Thụy Sĩ, đã ngay lập tức hành động. Dù những thông tin chi tiết về quá trình đàm phán không được công bố nhưng lời kể của các chủ ngân hàng, các quan chức tham gia cuộc đàm phán cũng như các nhà ngoại giao Thụy Sĩ và phương Tây đã cung cấp những manh mối về tiến trình đàm phán chưa từng có trong lịch sử ấy.

Với lịch sử 167 năm cùng tầm ảnh hưởng rộng khắp, Credit Suisse rõ ràng là một tên tuổi lớn. Alfred Escher, người sáng lập Credit Suisse, cũng được xem là cha đỡ đầu của ngành công nghiệp hiện đại của Thụy Sĩ. Vị doanh nhân kiêm chính trị gia này đã sử dụng ngân hàng để bảo lãnh cho các tuyến đường sắt của Thụy Sĩ, đào hầm để kết nối quốc gia bị núi bao quanh này với các nước châu Âu xung quanh.

Trải dài từ thời trước Thế chiến 2, Credit Suisse đã là nơi giữ tiền cho các khách hàng "nhiều nghi vấn" bên cạnh danh sách các tỷ phú, quỹ tài sản có chủ quyền và các quỹ gia đình. Trong một thỏa thuận năm 2014 với Bộ Tư pháp Mỹ, ngân hàng này đã chấp nhận trả 2,6 tỷ USD và thừa nhận những sai phạm liên quan đến việc hỗ trợ những người giàu có ở Mỹ trốn thuế.

Một nhân viên ngân hàng trụ sở ở London đã nhận hối lộ để cho vay ở Mozambique. Một người khác giả mạo chữ ký của khách hàng và khiến họ mất hàng trăm triệu USD. Gần đây hơn, vào năm 2021, Credit Suisse đã mất hơn 5 tỷ USD khi văn phòng gia đình Archegos Capital Management sụp đổ, đánh dấu quân domino đầu tiên cho kết cục ngày nay.

Ngay cả khi tăng vốn 4 tỷ USD vào cuối năm ngoái nhằm tái cấu trúc sâu, rộng, Credit Suisse chỉ giao dịch ở mức 20% giá trị sổ sách. Khách hàng đã rút 120 tỷ USD khỏi ngân hàng này vào mùa thu năm ngoái, thời điểm mà người ta bắt đầu thảo luận về sức khỏe ngành ngân hàng trên Internet.

Tuy nhiên, trải qua nhiều bê bối, các ngân hàng Thụy Sĩ, thậm chí là cả Credit Suisse, vẫn giữ được hình ảnh là pháo đài cho giới nhà giàu. Nhóm quản lý mới nhất của Credit Suisse, bao gồm cả những lãnh đạo cao nhất từ UBS, đã đưa ra cam kết thanh lọc hoạt động và coi khôi phục Credit Suisse chính là phục vụ đất nước.

Credit Suisse nằm cách không xa Zurich, nơi các lãnh đạo của UBS đã chuẩn bị sẵn kịch bản trong trường hợp họ được yêu cầu hỗ trợ. Trong nhiều năm, các giám đốc điều hành và chuyên gia tư vấn của UBS đã vạch sẵn các kịch bản và những gì UBS sẽ yêu cầu từ Chính phủ như một biện pháp phòng ngừa rủi ro trong trường hợp phải giải cứu Credit Suisse.

Thực tế, cứu Credit Suisse là việc phải làm bởi UBS nợ Chính phủ Thụy Sĩ. Đây từng là một ngân hàng có vấn đề. Sau thương vụ sáp nhập giữa Swiss Bank Corp. và Union Bank of Switzerland trong những năm 1990, UBS đã phát triển nhanh chóng trong thời kỳ bùng nổ của các ngân hàng trong những năm 2000. Một sàn giao dịch của UBS thậm chí còn lớn hơn cả sân bóng đá.

Tuy nhiên, trong khủng hoảng tài chính năm 2008, UBS cần Chính phủ Thụy Sĩ trợ giúp vì thua lỗ. Sau khi bị trừng phạt, UBS thu gọn các hoạt động của mình, tập trung vào quản lý tài sản.

Trở lại với Credit Suisse, sóng gió nổi lên khi Chủ tịch Ngân hàng Quốc gia Saudi, nhà đầu tư lớn nhất của nó, cho biết tại một Hội nghị Tài chính ở Riyadh họ không thể đầu tư thêm nữa. Thực chất, Ngân hàng này đã sở hữu 9,9% của Credit Suisse và không thể đầu tư thêm do vướng luật. Tuy nhiên, tất cả những gì thị trường nghe được là nhà đầu tư lớn nhất của Credit Suisse đã không còn ủng hộ ngân hàng này.

Lãnh đạo cao nhất của Credit Suisse, người cũng tham dự hội nghị trên, đã vội vã trở lại Zurich. Sau đó, Credit Suisse đã kêu gọi sự hỗ trợ của Ngân hàng Quốc gia Thụy Sĩ và Finma để xoa dịu thị trường. Ngay tối hôm đó, Credit Suisse được cam kết bơm 50 tỷ USD thanh khoản từ Ngân hàng trung ương.

Tuy nhiên, từng đó vẫn là chưa đủ. Khách hàng của Credit Suisse tiếp tục rút tiền vào thứ 5. Bà Keller-Sutter, Bộ trưởng Tài chính, cho biết các nhà chức trách đã cung cấp hơn 150 tỷ đô la thanh khoản bổ sung cho ngân hàng. Dẫu vậy, nhiều thông tin tiếp tục được giữ kín với hy vọng ngăn Credit Suisse sụp đổ trước cuối tuần nhằm tìm ra một giải pháp lâu dài hơn.

Từng có kinh nghiệm giải cứu UBS trước đó, giới chức Thụy Sĩ đã lên phương án xử lý trong trường hợp các ngân hàng lớn lâm vào cảnh túng quẫn. Để tránh phải dùng tới tiền thuế của người dân, cơ quan quản lý tài chính của nước này sẽ nhanh chóng đẩy lỗ cho các cổ đông và trái chủ trong trường hợp cần thiết.

Tuy nhiên, giải pháp này đã không được áp dụng trong trường hợp của Credit Suisse vì nhà chức trách lo ngại tâm lý hoang mang bùng lên ở các nhà đầu tư trong lĩnh vực ngân hàng toàn cầu. Và UBS đã được gọi tới. Thông điệp khá đơn giản: Tiếp quản Credit Suisse hoặc ngân hàng này sẽ phá sản, kéo theo kịch bản làm UBS và các ngân hàng khác sụp đổ.

Là người có nhiều năm kinh nghiệm đảm trách các vị trí cấp cao ở Morgan Stanley, Chủ tịch Kelleher và nhóm của ông ở UBS đã bắt tay vào hành động với một kế hoạch chi tiết được phát triển dưới thời chủ tịch tiền nhiệm Axel Weber trong trường hợp UBS và Credit Suisse hợp nhất. Lãnh đạo 2 ngân hàng này đã có cuộc họp nhanh với Bộ trưởng Tài chính Thụy Sĩ và thông báo chính thức được đưa ra vào ngày chủ nhật.

Trong vài ngày ngắn ngủi đó, các cổ đông lớn của Credit Suisse, bao gồm cả Ngân hàng Quốc gia Ả rập, lo sợ họ sắp mất toàn bộ các khoản đầu tư. Họ gọi điện cho các quan chức Thụy Sĩ, viết thư để lập luận rằng quyền lợi của họ có nguy cơ bị chà đạp và họ muốn có một thỏa thuận tốt hơn.

Và điều lo sợ của họ phần nào đã là sự thật. Dù ¼ ngân hàng Credit Suisse nằm trong tay các nhà đầu tư vùng Vịnh nhưng Chính phủ Thụy Sĩ đã kích hoạt 1 đạo luật, cho phép thỏa thuận sáp nhập diễn ra mà không cần xin ý kiến cổ đông. Một quan chức chính phủ đã đọc luật này cho lãnh đạo Credit Suisse nghe nhưng không đưa văn bản.

Sáng ngày 18/3, trong nỗ lực cuối cùng, các nhà đầu tư vùng Vịnh đề nghị bơm 5 tỷ USD để giữ cho Credit Suisse ổn định, trước khi họ bán các tài sản khác. Lãnh đạo Credit Suisse đã gọi điện nhưng đại diện chính phủ Thụy Sĩ nói rằng UBS là lựa chọn duy nhất và đường dây sau đó bị ngắt.

Ngay từ đầu, nhà chức trách Thụy Sĩ cũng chỉ tính tới một trường hợp duy nhất để cứu Credit Suisse. Họ đã bác bỏ những cách tiếp cận khác, bao gồm cả đề xuất không chính thức từ gã khổng lồ quản lý tài sản BlackRock của Mỹ.

Tuy nhiên, để ép Credit Suisse bán mình với giá 1 tỷ USD, chưa bằng số tiền đầu tư của Ngân hàng Quốc gia Ả rập, là điều không thể. Chính phủ Thụy Sĩ khuyến khích UBS cố gắng hơn nữa và con số hơn 3 tỷ USD được chốt trong cuối ngày chủ nhật. Cùng với thỏa thuận này, 17 tỷ USD trái phiếu rủi ro cao nhất của Credit Suisse cũng bị xóa sổ.

Về phần mình, UBS sẽ nhận dòng thanh khoản hơn 200 tỷ USD từ Ngân hàng Trung ương và bảo lãnh của Chính phủ trị giá hơn 9 tỷ USD trong trường hợp tổn thất có thể xảy ra nếu họ thua lỗ vì thương vụ này. Để dọn đường cho thỏa thuận, Chính phủ Thụy Sĩ cũng bãi bỏ luật chống độc quyền, viện lý do sự ổn định của ngành tài chính đang bị đe dọa.

Bộ trưởng Keller-Sutter nhấn mạnh: "Bất kỳ giải pháp nào khác ngoài hợp nhất với UBS sẽ thực sự gây ra một cuộc khủng hoảng tài chính". Trong cuộc họp báo công bố thỏa thuận, Chủ tịch UBS Kelleher cũng khẳng định thương vụ là vì lợi ích tốt nhất của Thụy Sĩ.

Và đó cũng là hồi kết cho ngân hàng 167 năm tuổi Credit Suisse.

Tham khảo: WSJ