"Mạnh tay" thanh lọc thị trường xăng dầu

TS. Võ Trí Thành

Nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung Ương

109 bài viết

• Nhiều khả năng tổng mức giảm giá của VND so với USD trong cả năm nay chỉ khoảng 2%
  Tại: Kịch bản nào cho tỷ giá những tháng cuối năm 2023?
• Việc yêu cầu báo cáo với những giao dịch có giá trị lớn sẽ giúp cơ quan Nhà nước dễ kiểm soát những giao dịch có dấu hiệu đột biến, bất thường và cũng nhằm khiến những hành vi phạm pháp sớm bị ngăn chặn từ trước khi diễn ra
  Tại: Nâng mức giao dịch phải báo cáo NHNN lên 400 triệu đồng: Áp dụng với những ai?

Theo đó, Bộ Công Thương vừa có báo cáo gửi Thanh tra Chính phủ , cung cấp thông tin phục vụ việc thanh tra về chấp hành chính sách, pháp luật trong quản lý Nhà nước về xăng dầu .

Cụ thể, đơn vị này cho biết, tình hình buôn lậu, xăng dầu giả, kém chất lượng diễn biến phức tạp, nhất là địa bàn các tỉnh phía Nam và một số tỉnh miền Trung. Điển hình là vụ việc Công an tỉnh Đồng Nai triệt phá đường dây sản xuất, điều chế hơn 200 triệu lít xăng dầu giả, làm hóa đơn giả hợp thức hóa xăng dầu giả.

Hay tình trạng khan hiếm xăng dầu, dẫn tới tình trạng buôn lậu xăng dầu gia tăng, chủ yếu tuyến biển như Đông Bắc, miền Trung và Tây Nam, trước việc Nhà máy lọc hóa dầu Nghi Sơn cắt giảm công suất, giảm nguồn cung, biến động giá thế giới.

Theo Bộ Công Thương, việc đảm bảo nguồn cung có hạn chế. Có lúc, thị trường có biến động, bất ổn hoặc nhu cầu tăng, nguồn cung trong nước không ổn định hoặc không có cam kết đảm bảo cung ứng từ các nhà máy lọc dầu… Bởi vậy, đơn vị này đề xuất Chính phủ đầu tư từ ngân sách trong dự trữ để đảm bảo an ninh năng lượng và bình ổn thị trường, gắn định hướng phát triển thị trường để tăng tính cạnh tranh, tăng năng lực cung ứng;

Đồng thời, rà soát lại các loại thuế đang áp dụng nhằm góp phần bình ổn thị trường, bổ sung biên chế, kinh phí, trang thiết bị chuyên dùng cho lực lượng chức năng quản lý thị trường xăng dầu, sửa đổi quy định liên quan về xử lý vi phạm…

Trước thực trạng nêu, các chuyên gia cho rằng, dự báo nhu cầu xăng dầu của Việt Nam trong năm 2022 khoảng 21 triệu m3, tính về giá trị khoảng 420.000 tỷ đồng (hay 18 tỷ USD), đây là một thị trường có quy mô lớn và ảnh hưởng nhiều đến nền kinh tế, nên tính hiệu quả và minh bạch của thị trường cần được quan tâm nhiều hơn.

Thông tin với báo chí về những vấn đề nổi cộm của thị trường bán lẻ xăng dầu hiện nay, chuyên gia kinh tế - TS Võ Đình Trí chia sẻ, hệ thống bán lẻ xăng dầu của Việt Nam hiện qua quá nhiều tầng nấc như: thương nhân đầu mối, thương nhân phân phối, tổng đại lý, đại lý bán lẻ, và thương nhân nhận quyền bán lẻ xăng dầu.

Trong khi đó, ở nhiều nước, đơn cử như nước Pháp, xăng dầu được phân phối chủ yếu qua hệ thống trạm xăng của các tập đoàn năng lượng (TotalEnergies, BP, Aviva…), hay các hệ thống chuỗi bán lẻ lớn (E.Leclerc, Carrefour, Auchan…). Tức là, xăng dầu đến tay người tiêu dùng hầu như là trực tiếp từ đầu mối.

“Như vậy để thấy, việc có quá nhiều tầng bậc trung gian không những khiến giá xăng dầu đội chi phí mà còn khó quản lý, nhiều hệ lụy như tình trạng buôn lậu, làm giả,…”, TS Võ Đình Trí bày tỏ.

Vị chuyên gia này nhấn mạnh, xăng dầu là lĩnh vực kinh doanh có điều kiện, nên giấy phép kinh doanh là điều sống còn với các doanh nghiệp trong thị trường này.

Bên cạnh đó, dẫn chứng sự việc 7 doanh nghiệp đầu mối bị rút giấy phép mới đây, khiến nhiều doanh nghiệp khác lo lắng vì việc cập nhật thông tin chậm trễ, khiến họ vẫn thực hiện các giao dịch mua bán với các doanh nghiệp đầu mối vi phạm, và có nguy cơ bị vạ lây (theo quy định, lượng xăng dầu mua bán sau thời điểm doanh nghiệp đầu mối bị rút giấy phép là bất hợp pháp). TS Võ Đình Trí cho hay, trách nhiệm ở đây là ở việc công bố thông tin nhanh chóng, kịp thời từ cơ quan quản lý cũng như các doanh nghiệp vi phạm.

Theo TS Võ Đình Trí, lẽ thường, thông tin phải được gửi đi qua nhiều kênh như thông báo trực tiếp đến các doanh nghiệp có liên quan và trên cổng thông tin đại chúng. Muốn đảm bảo và nâng cao lợi ích của người tiêu dùng, và ngăn chặn tình trạng xăng giả lộng hành, cần thay đổi hệ thống phân phối hiện nay theo hướng giảm các tầng nấc trung gian và siết chặt việc xử lý vi phạm, cấp phép xăng dầu.

Nên sắp xếp lại việc cấp phép thương nhân đầu mối, yêu cầu cao hơn về vốn, điều kiện kinh doanh, để chỉ những doanh nghiệp đủ lực mới được làm... Nhà nước dễ kiểm soát hơn.

Đồng thời, ông Trí cũng cho rằng, việc quản lý giá cũng nên để thị trường quyết định và tiệm cận với giá theo thời gian thực. Cơ quan quản lý Nhà nước chỉ tập trung quản lý chất lượng hàng hóa, và đảm bảo cơ chế cạnh tranh minh bạch, bình đẳng giữa các doanh nghiệp tham gia thị trường...

Xoay quanh những bất ổn thời gian qua của thị trường xăng dầu, nhiều chuyên gia cũng đánh giá, việc đẩy mạnh kiểm tra, phát hiện các doanh nghiệp đầu mối cũng như phân phối vi phạm là cách làm căn cơ để phát triển thị trường xăng dầu theo hướng thị trường hóa. Để nhanh chóng thực hiện được mục tiêu này thì cần mạnh tay xử lý với những vi phạm, không bao che, dung túng cho những hành vi vi phạm, ảnh hưởng tới lợi ích của người tiêu dùng.

Theo TS Lê Đăng Doanh - Nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương, việc đưa 7 doanh nghiệp đầu mối vào diện tước giấy phép, 11 doanh nghiệp vi phạm hành chính bị xử phạt, công bố hàng loạt tên doanh nghiệp xăng dầu vi phạm… cho thấy không có sự phân biệt, đối xử giữa các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu, điều này đáng được hoan nghênh… Những doanh nghiệp không đủ điều kiện cần bị loại khỏi thị trường, hoạt động này cần được tiến hành thường xuyên để đảm bảo an ninh năng lượng, quyền lợi cho người tiêu dùng.