Nhà đầu tư tỷ phú: 'Tôi thấy mình như một thằng đần, sợ rằng ai cũng đang giàu lên'

Ngày càng nhiều người trẻ chơi chứng khoán

Trong bối cảnh khó khăn kinh tế toàn cầu vì Covid-19, lạm phát và thất nghiệp gia tăng, ước mơ làm giàu và sở hữu nhà của những người trẻ ngày càng cháy bỏng.

Theo Nghiên cứu về Nhà đầu tư Úc năm 2020 của Sở giao dịch chứng khoán Úc, khoảng 46% người Úc, tương đương 9 triệu người, tham gia vào các sản phẩm đầu tư tài chính. Trong đó, nhóm Millenials (những người có năm sinh từ 1981 đến 1996, theo định nghĩa của Pew Research Center) ngày càng coi trọng giao dịch chứng khoán, coi đó là một giải pháp kiếm tiền để sở hữu căn nhà đầu tiên, khi giá nhà ngày càng vượt xa tầm với của họ.

Tại Hàn Quốc, bất động sản tăng giá chóng mặt ở Hàn Quốc cũng khiến giới trẻ ngày càng khó khăn để mua được nhà riêng. Jenny Lee, một nhân viên năm nay 29 tuổi, đang thuê nhà ở Seoul, cho biết: "Tại Hàn Quốc, những người hơn 20 tuổi như chúng tôi chỉ có hai cách để làm giàu: Trúng số hoặc chơi chứng khoán. Chúng tôi biết mình sẽ chẳng bao giờ giàu lên được nếu chỉ trực chờ lương. Sẽ chẳng bao giờ đủ tiền mua nhà đâu".

Giống như nhiều day-trader (người giao dịch trong ngày) khác, Lee "lướt sóng chứng khoán" nhằm mục tiêu kiếm đủ tiền mua nhà.

Tại Việt Nam, theo khảo sát của Savills, nhà cung cấp dịch vụ bất động sản toàn cầu, phân khúc căn hộ giá rẻ dưới 1,5 - 2 tỷ đồng tại các thành phố lớn như Hà Nội và TP.HCM, vốn được coi là "vừa sức" với người trẻ, đang trở nên ngày càng khan hiếm, thậm chí có xu hướng biến mất.

Khác một chút so với các nước phát triển như Úc và Hàn Quốc, theo thống kê của ngân hàng DBS thì tại Việt Nam, không phải Millennials mà thế hệ genZ (sinh từ năm 1997 đến năm 2012) mới là nhóm gia tăng nhanh nhất trong cấu trúc người gia nhập thị trường chứng khoán.

Ảnh: WorldScholarshipForum

Vậy, vì đâu ngày càng nhiều người trẻ toàn cầu nói chung, Việt Nam nói riêng, tìm đến kênh đầu tư chứng khoán, hoặc thậm chí tiền số (cryptocurrency) đầy rủi ro, thay vì những cách đầu tư an toàn hơn như quỹ lương hưu, gửi tiết kiệm ngân hàng, vàng hay bất động sản giống như các thế hệ đi trước?

Quyền lực của chiếc smartphone

Chuyên gia người Úc, Natasha Janssens, nói bà không ngạc nhiên khi thấy nhiều người trẻ chọn thị trường cổ phiếu. Bà nói, đại dịch kết hợp với tình hình kinh tế đã tạo nên một "làn sóng hoàn hảo" các yếu tố thúc đẩy thế hệ trẻ tham gia giao dịch, đầu tiên là lãi suất thấp. Chính sách nới lỏng tiền tệ của các ngân hàng trung ương trên thế giới khiến nhiều người không muốn giữ tiền tiết kiệm trong ngân hàng.

"Người dân hiện bị buộc phải chấp nhận rủi ro hơn để đạt được lợi nhuận tốt và thị trường cổ phiếu là lựa chọn logic nhất [sau gửi tiết kiệm]", bà Janssens cho biết.

Yếu tố thứ hai khiến nhiều người trẻ gia nhập vào giới giao dịch, theo bà Janssens, chính là thứ ở ngay trong túi quần của họ: Chiếc smartphone.

Ngày càng có nhiều ứng dụng giao dịch trên smartphone như Robinhood, SoFi Invest, Acorns, v.v. Nhờ vào đó, thay vì phải thông qua môi giới, người chơi chứng khoán nghiệp dư có thể tự mình trực tiếp thực hiện giao dịch và kiếm lời. Bên cạnh đó, với sự ra đời của các sản phẩm đầu tư vi mô (micro-investing), những người có số tiền dù nhỏ cũng có cơ hội dễ dàng đầu tư.

Bà Natasha Janssens giải thích những lý do đầu tư chứng khoán là lựa chọn logic. Ảnh: ABC

Heather Owen, nhà lập kế hoạch tài chính tại Quilter Private Client Advisers cho biết: "Các khoản đầu tư chưa bao giờ dễ tiếp cận hơn đến thế, các nhà đầu tư nhỏ lẻ có thể mua và bán chứng khoán, bao gồm các hợp đồng quyền chọn và hợp đồng phái sinh phức tạp, chỉ bằng một cú bấm".

Giới trẻ ngày nay được lớn lên trong hoàn cảnh đầy đủ về vật chất hơn các thế hệ trước, nhu cầu cao hơn, nên nguyện vọng kiếm nhiều tiền cũng lớn hơn các bậc tiền bối. Tom Stevenson, giám đốc đầu tư tại công ty giải pháp đầu tư Fidelity International (Mỹ), cho rằng không nên trách giới trẻ khi họ đuổi theo kế hoạch làm giàu chóng vánh.

Ông thử đặt mình vào góc nhìn người trẻ: "Thử tưởng tượng bạn đang ở độ tuổi ngoài 20, mới ra trường và không đồng dính túi. Bạn bị mắc kẹt trong một trận đại dịch, dù chưa chắc có thể gây hại đến bạn nhưng nó lại làm ngừng trệ đời sống xã hội và làm tiêu tan cơ hội kiếm việc làm tốt. Bạn phải cố để khỏi chú ý đến những căn hộ bé tí xíu được chào giá nửa triệu đô. Đó là thực tế của con tôi đấy. Nếu là mình thì cũng bức xúc chứ".

Ông còn phân tích việc một đứa trẻ lớn lên trong môi trường liên tục tiếp xúc với mạng xã hội, là thứ được thiết kế để kích hoạt bộ não vốn nhanh và đầy xúc cảm, và đó cũng là nơi lợi dụng mong muốn thỏa mãn tức thì của bản thân. Thực tế, mọi thứ hiện nay đều diễn ra nhanh hơn thời kỳ trước đây: Máy tính xử lý nhanh hơn, giao thông di chuyển tốc độ cao hơn, giao hàng nhanh hơn, thậm chí tốc độ nói chuyện của người trẻ cũng nhanh hơn. Do vậy thì một người đến tuổi trưởng thành có tâm lý muốn làm giàu nhanh là đương nhiên.

"Nếu chúng ta thấy viễn cảnh về một ngôi nhà và cuộc sống thoải mái có vẻ quá xa vời như những gì bọn trẻ đang trải qua, thì chúng ta cũng tìm kiếm cách làm giàu nhanh mà thôi", ông tỏ ra thông cảm.

Đầu tư mạo hiểm cũng gây nghiện

Các cách làm giàu nhanh tất nhiên là có rủi ro, nhưng cái rủi ro đó có thể lại là "chất gây nghiện" với một nhóm người.

Nghiên cứu về thần kinh học chỉ ra rằng mỗi khi một người thực hiện một phi vụ mạo hiểm, cơ thể sẽ nhanh chóng giải phóng ra adrenaline, khiến tim đập nhanh, và dopamine gây ra cảm giác sung sướng mãnh liệt. Những hormone nội sinh này đặc biệt gây nghiện với những người đang phải vật lộn với cảm giác tuyệt vọng, buồn bã.

Ảnh: Statesman

Kết quả nghiên cứu năm 2021 của Cơ quan Quản lý Tài chính Vương quốc Anh (FCA) cho thấy đối với nhiều nhà đầu tư, những cảm xúc (VD: Cảm giác mạnh khi đầu tư) và các yếu tố xã hội (VD: Cảm giác sở hữu một phần các công ty) mới là những lý do chính đằng sau quyết định đầu tư cổ phiếu.

Điều này đặc biệt đúng đối với những người đầu tư vào các sản phẩm có rủi ro cao. Đối với họ, kiểu đầu tư truyền thống nhắm tới việc sinh lời hay để dành tiền an dưỡng tuổi già không quan trọng bằng tính thách thức, cạnh tranh và mới mẻ.

4 trong số 10 người được FCA khảo sát không liệt kê ra lý do chính đáng nào để đầu tư vào cổ phiếu ba công ty TOP đầu.

Sheldon Mills, giám đốc quản lý người tiêu dùng và cạnh tranh tại FCA, cho biết cơ quan này "lo rằng một số nhà đầu tư đang bị dụ dỗ - thường là thông qua quảng cáo trực tuyến hoặc các chiến thuật bán hàng dai dẳng, khiến họ mua các sản phẩm rủi ro cao rất có thể không phù hợp cho họ".

Cũng theo nghiên cứu của FCA, giới trẻ cũng là đối tượng dễ gặp thất bại, khi 45% trong số họ thậm chí không coi mất tiền là một rủi ro đầu tư.

Cuối cùng là Hội chứng FOMO

Tiếp cận cộng đồng dễ dàng hơn nhờ mạng xã hội cũng là một nguyên nhân dẫn đến nhiều người trẻ chơi chứng khoán. Những hình ảnh và ngôn từ thể hiện cuộc sống vui vẻ, hưởng thụ của bạn bè, người quen hay người nổi tiếng trên Instagram hay Facebook có thể khiến giới trẻ chịu một áp lực tâm lý, gọi là hội chứng FOMO (viết tắt của Fear of missing out, tạm dịch là Hội chứng sợ đứng ngoài cuộc).

Ảnh: Investing.vn

Hội chứng FOMO được cho là sự kết hợp giữa peer pressure (tạm dịch là áp lực đồng trang lứa) và cảm giác bất an nội tại, cảm giác hoặc nhận thức cho rằng rất nhiều người khác đang tận hưởng cuộc sống vui vẻ hơn, tốt hơn và được trải nghiệm những thứ tốt hơn, nhưng mình thì đứng ngoài. Cảm giác đố kị đóng góp phần nhiều vào hội chứng FOMO – thứ ảnh hưởng đến lòng tự trọng.

Thuật ngữ FOMO ra đời từ nghiên cứu của nhà chiến lược Marketing, tiến sỹ Dan Herman năm 1996, nhưng chỉ khi mạng xã hội ra đời, FOMO mới rõ ràng và được nghiên cứu thường xuyên. Trong lĩnh vực đầu tư, FOMO nổi lên mạnh mẽ sau những cuộc tăng giá đình đám của cổ phiếu Tesla, AMC và GameStop đầu năm 2021.

Mạng xã hội là nguyên nhân thúc đẩy sự gia tăng nhanh chóng của các nhà đầu tư trẻ trong những năm gần đây. Trên Instagram, có 8,9 triệu bài đăng có hashtag "đầu tư" và 8,7 triệu có hastag "tài chính". Trên TikTok, con số thậm chí còn lớn hơn. Các video có hashtag "đầu tư" có 1,6 tỷ lượt xem, trong khi các video có hashtag "tài chính" tạo ra 1,5 tỷ lượt xem.

Ông Heather Owen, nhà lập kế hoạch tài chính tại Quilter Private Client Advisers, cho biết: "Xung quanh là sự cám dỗ, và nỗi sợ đứng ngoài cuộc đã dẫn đến việc nhiều nhà đầu tư trẻ tuổi nhảy vào, thậm chí nhảy vào ngay lúc đỉnh của thị trường".

Khi mạng xã hội thổi phồng lên sự thành công nhờ đầu tư chứng khoán, và những người bạn xung quanh thường xuyên nhắc về chủ đề này, áp lực phải theo kịp hàng xóm, bạn bè và những người nổi tiếng, những người có vẻ đang trong quá trình giàu lên nhanh chóng, hoặc ít nhất là áp lực có đủ hiểu biết để trò chuyện về đầu tư. Dù không tham gia, một người được tiếp xúc với nhiều thông tin đầu tư của bạn bè, cũng sẽ tò mò và thường xuyên theo dõi xem bạn mình làm giàu như thế nào.

Nhà đầu tư tỷ phú Stanley Druckenmiller đã bỏ ra 20 triệu USD để mua Bitcoin sau khi thấy giá đồng tiền số này tăng chóng mặt hồi năm ngoái. "Tôi cảm thấy mình như một thằng đần, sợ rằng ai cũng đang giàu lên ngoại trừ mình", anh xác nhận mình gặp hội chứng FOMO trong một cuộc phỏng vấn với trang tin The Hustle.

Bản chất của khả năng sinh lời của cổ phiếu

"Có một sự khác biệt giữa đầu tư và giao dịch. Tôi nghĩ rằng bên trong mỗi con người chúng ta đều tìm kiếm cách làm giàu nhanh", theo Jason Martin từ công ty tư vấn AllGen Financial Advisors. Tuy nhiên, ông lo ngại cơ hội làm giàu từ chứng khoán có thể giống như thói quen cờ bạc.

Giá cổ phiếu lên nhanh, mang về lợi nhuận lớn hơn so với gửi tiết kiệm thông thường khiến chứng khoán là kênh đầu tư hấp dẫn. Tuy nhiên, theo phân tích của ông Tom Stevenson, thành công trong quá khứ của một loại cổ phiếu không phải là bảo chứng thành công về lâu dài, trái lại, nó là cái bẫy khuyến khích nhà đầu tư tiếp tục rót tiền vào. Thậm chí, sự biến động về giá cũng khiến nhà đầu tư cảm thấy có cơ hội lướt sóng, kiếm lời nhanh chóng.

Cũng theo ông Stevenson, thị trường cổ phiếu đúng ra là một cỗ máy làm giàu chậm tuyệt đối. "Nó sẽ là món quà không ngừng trao nếu bạn đối xử [với cổ phiếu] bằng sự kiên nhẫn và tôn trọng. Cố kiếm lợi từ nó, nó có thể nuốt chửng bạn", Stevenson phân tích về rủi ro sụp đổ thị trường chứng khoán. Ông dùng nhiều dẫn chứng để minh họa, nhưng cũng cho rằng những dẫn chứng quá xưa, nhàm chán và khoảng thời gian đem ra phân tích là cả đời người có thể khiến người trẻ không cảm được.

Dù vậy, ông cũng cho rằng "thế hệ tôi, và ngành nghề của tôi [phân tích tài chính] có trách nhiệm giải thích những dữ liệu tẻ nhạt đó và không tham gia vào các công ty mạng xã hội để rao bán câu truyện hão huyền rằng bạn có thể có tất cả, và có chúng ngay bây giờ".