Nhật Bản đau đầu bài toán lao động: Người trẻ chăm chăm xuất ngoại, lao động trung niên bị giảm lương, cụ già 80 vẫn phải nai lưng kiếm sống

“Thế hệ lạc lõng” ở Nhật Bản - những người trong độ tuổi 40 đầu 50 - vẫn đang vật lộn theo kịp tốc độ tăng trưởng lương và thăng tiến trong sự nghiệp. Họ tốt nghiệp trung học hoặc đại học trong thời kỳ băng hà tuyển dụng kéo dài từ cuối những năm 1990 đến những năm 2000, vậy nên gặp khó trong việc tìm kiếm sự ổn định sau bong bóng kinh tế những năm 1980.

Mặc dù mức lương chung của Nhật Bản đã bắt đầu cải thiện, dữ liệu cho thấy vẫn còn sự chênh lệch đáng kể giữa các nhóm tuổi khác nhau. Theo một cuộc khảo sát của Bộ Y tế, Lao động và Phúc lợi, mức lương trung bình hàng tháng của nhân viên toàn thời gian độ tuổi 20 và 30 đã tăng hơn 10.000 yên (65 USD) trong thập kỷ đến năm 2023, trong khi lao động ở độ tuổi cuối 40 chỉ tăng hơn 1.000 yên thu nhập. Những người trong độ tuổi đầu 50 còn bị giảm lương.

“Tôi quá bận rộn để kiếm sống”, một người 40 tuổi đang sống tại Tokyo cho biết. “Lương tăng rất chậm khi tôi bắt đầu đi làm. Vào độ tuổi giữa 20, thu nhập hàng năm của tôi chắc chắn ít hơn khoảng 1 triệu yên so với những người lao động cùng độ tuổi hiện tại”, một người khác nói.

Trong thời kỳ băng giá việc làm, người trẻ tuổi thường xuyên phải đối mặt với những thách thức trong thăng tiến sự nghiệp. Xu hướng tăng tuổi nghỉ hưu gần đây đã làm trầm trọng thêm tình hình.

Trên thực tế, trong thập kỷ qua, tỷ lệ lao động trong độ tuổi 50 nắm giữ các vị trí quản lý cấp cao đã giảm 1,7 điểm phần trăm. Nhiều người thuộc thế hệ đó cũng không có nhiều kinh nghiệm làm việc.

Đối với lao động nam ở độ tuổi cuối 40, tỷ lệ luân chuyển công việc là 5,4%, thấp hơn 2,3 điểm so với những người ở độ tuổi cuối 30, theo khảo sát của bộ về xu hướng việc làm. Trong khi 40% lao động ở độ tuổi 20 và 30 có mức tăng lương sau khi thay đổi công việc, tỷ lệ này giảm xuống còn khoảng 30% đối với những người ở thế hệ cũ.

Đối mặt với tình trạng thiếu hụt lao động, các doanh nghiệp tại Nhật Bản đã nhanh chóng cải thiện điều kiện làm việc để thu hút nhân tài mới và giữ chân nhân viên hiện tại. Tuy nhiên, nỗ lực này dường như đã bỏ qua nhiều lao động trong độ tuổi trung niên.

“Nhiều nhà tuyển dụng dường như ngần ngại tăng lương cho nhân viên cao tuổi. Họ nghĩ rằng những người này ít có khả năng thay đổi công việc”, Toshihiro Nagahama, nhà kinh tế trưởng tại Viện nghiên cứu Dai-ichi Life, giải thích.

Dữ liệu từ Hội đồng Trung ương về Thông tin Dịch vụ Tài chính cho thấy tỷ lệ những người ở độ tuổi 40 có tổng tài sản dưới 1 triệu yên đã tăng gấp đôi từ năm 2003 đến năm 2023, đạt 14%. Yusuke Shimoda, một nhà kinh tế cấp cao tại Viện Nghiên cứu Nhật Bản, cho biết họ có thể phải đối mặt với “một cuộc nghỉ hưu đầy thách thức” nếu không có biện pháp nào được thực hiện.

Ở các công ty Nhật Bản, phúc lợi truyền thống như việc làm trọn đời không còn được đảm bảo. Nếu không có được các kỹ năng cần thiết, lao động lớn tuổi có thể mắc kẹt trong một ‘kỷ nguyên’ không được tăng lương.

Gia tăng số lượng cá nhân có thu nhập thấp ảnh hưởng đáng kể đến hệ thống phúc lợi xã hội. Do thu nhập yếu, họ chỉ có thể đóng góp rất ít cho cộng đồng. Sự mất cân bằng làm nổi bật mối lo ngại về sự chênh lệch giữa quyền lợi được hưởng và các khoản đóng góp thêm.

Hơn nữa, nhiều người còn không thể kết hôn do hạn chế về kinh tế. Các chuyên gia cảnh báo họ sẽ phải đối mặt với sự cô lập cũng như nguy cơ mắc bệnh cao.

Hiện khoảng 20% dân số Nhật Bản thuộc thế hệ ‘đóng băng việc làm’. Điều này khiến việc nâng cao năng sức lao động của họ trở nên vô cùng quan trọng đối với nền kinh tế.

Có thể thấy, Nhật Bản đang đau đầu giải quyết bài toán lao động ở mọi độ tuổi. Người trẻ muốn thoát ly xuất ngoại; trong khi lao động trung niên chật vật với sự nghiệp của mình. Người già thì đến năm 70-80 tuổi vẫn phải đi làm kiếm sống.

Sự mất giá nhanh chóng của đồng Yên Nhật Bản đang tạo ra nhiều hệ luỵ, nhất là trong vấn đề trả lương và thu hút nhân tài nước ngoài. Thực tế này khác xa so với khoảng 10 năm trước đây, khi mức lương tiềm năng tại các công ty Nhật Bản được coi là điểm sáng để thu hút người giỏi.

Mức lương của Nhật Bản vốn thấp hơn so với các nước phát triển. Theo dữ liệu mới nhất từ Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, mức lương trung bình của Nhật Bản tính bằng đồng USD chỉ đứng thứ 25 trong tổng số 38 quốc gia, tức tụt lại phía sau cả những nước như Slovenia và Lithuania. Với sự mất giá gần đây của đồng yên, tiền lương cho sinh viên nước ngoài thậm chí còn tệ hơn trước.

Theo một cuộc khảo sát năm 2023 của Teikoku Databank, 52% công ty đã báo cáo tình trạng thiếu nhân viên thường xuyên. Cơ quan việc làm En Japan cho biết, số lượng nhân viên chuyển đổi làm việc thông qua trang web của họ đã tăng gấp 4 lần trong vòng 5 năm tính đến năm 2022.

Lạm phát tăng khiến chất lượng cuộc sống của người dân Nhật đi xuống khi mức lương không đổi, thế nhưng các doanh nghiệp thì lại chẳng muốn gánh nặng thêm chi phí nhân công.

Tình hình nghiêm trọng đến mức vào tháng 12/2022, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida đã phải hối thúc các công ty nâng lương cho nhân viên để theo kịp đà lạm phát. Tuy nhiên, rất ít doanh nghiệp ủng hộ lời kêu gọi này.

Theo: Nikkei Asia