Triều đại của Vua Mark ở Facebook

Mark Zuckerberg đang tươi cười trước chiếc bánh sinh nhật trông giống rẻ sườn, miếng bít-tết và chân gà Tây khổng lồ, xung quanh là nụ cười của những người thân cận ở Facebook. Tấm ảnh được đăng lên trang Facebook từ tháng 5 năm ngoái, chụp lại khoảnh khắc giám đốc điều hành của công ty ăn mừng với đồng nghiệp, những người đã cùng làm việc cùng anh phần lớn quãng đời trưởng thành.

Ảnh phía trên, nhân viên cấp cao tham dự bữa tiệc sinh nhật của Mark Zuckerberg năm ngoái, từ bên trái: 1 Kevin Systrom, nhà đồng sáng lập Instagram, rời Facebook tuần này; 2 Deborah Liu, phó chủ tịch nghiên cứu thị trường; 3 Chris Cox, giám đốc sản phẩm; 4 David Marcus, phó chủ tịch của sản phẩm tin nhắn; 5 Javier Olivan, phó chủ tịch phát triển; 6 Fidji Simo, phó chủ tịch sản xuất video; 7 Sheryl Sandberg, giám đốc vận hành; 8 Adam Mosseri, trưởng bộ phận sản phẩm; 9 Rob Goldman, phó chủ tịch quảng cáo; và 10 Andrew Bosworth, phó chủ tịch phần mềm khách hàng.

Chris Coxand và Andrew Bosworth làm cố vấn cho Mark Zuckerberg ở Facebook từ khi mạng xã hội lớn nhất thế giới mới 1 năm tuổi. Hồi đó, thử thách chỉ xoay quanh việc kết nối người dùng từ phòng ký túc xá này đến phòng ký túc xá khác. Trong nhóm này, những người được coi là "người ngoài" vì mãi sau này mới gia nhập Facebook nhưng rất có quyền lực là các nhà sáng lập ra những công ty lớn nhất mà anh từng mua lại: Instagram, WhatsApp và Oculus. Nhưng giờ đây tất cả đã ra đi.

Zuckerberg đã luôn đứng đầu trong trang mạng xã hội anh thành lập năm 19 tuổi. Anh là chủ tịch, giám đốc điều hành và là cổ đông quan trọng của Facebook. Nhưng khi công ty lâm vào tình thế nguy hiểm, suy giảm tỉ lệ tăng trưởng hay sự can thiệp của người Nga, Zuckerberg càng đè nặng lên những đồng nghiệp thân cận nhiều áp lực và trách nhiệm hơn.

Ảnh phía trên, nhân viên cấp cao tham dự bữa tiệc sinh nhật của Mark Zuckerberg năm ngoái, từ bên trái: 1 Kevin Systrom, nhà đồng sáng lập Instagram, rời Facebook tuần này; 2 Deborah Liu, phó chủ tịch nghiên cứu thị trường; 3 Chris Cox, giám đốc sản phẩm; 4 David Marcus, phó chủ tịch của sản phẩm tin nhắn; 5 Javier Olivan, phó chủ tịch phát triển; 6 Fidji Simo, phó chủ tịch sản xuất video; 7 Sheryl Sandberg, giám đốc vận hành; 8 Adam Mosseri, trưởng bộ phận sản phẩm; 9 Rob Goldman, phó chủ tịch quảng cáo; và 10 Andrew Bosworth, phó chủ tịch phần mềm khách hàng.

"Bằng chứng cho thấy quyền kiểm soát toàn bộ của Mark Zuckerberg tại Facebook đang ngày càng tăng cường", David Kirkpatrick, tác giả của cuốn The Facebook Effect, nói. "Rất khó để tưởng tượng xem nó đã vượt trội như thế nào"

Kevin Systrom và Mike Krieger, hai nhà sáng lập của Instagram, nghỉ việc tại Facebook 6 năm sau khi bán ứng dụng chia sẻ ảnh của họ cho Facebook với giá 1 tỷ USD, giữa những cáo buộc về sự kiểm soát bành trướng của Facebook với dịch vụ này. Adam Mosseri, nhân viên đã từng làm việc 10 năm tại Facebook, được trao quyền ở Instagram. Kể từ tháng 5, Instagram báo cáo cho ông Cox, giám đốc sản phẩm mới của Facebook, người bao quát toàn bộ sản phẩm, kể cả WhatsApp, sau khi những người sáng lập WhatsApp ra đi.

Mike Kreiger và Kevin Systrom, hai nhà sáng lập Instagram © Reuters

Việc mua lại Instagram vào năm 2012 và WhatsApp vào 2014 là minh chứng cho thấy Facebook đang theo đuổi chiến thuật phát triển "danh mục đầu tư". Đảm bảo sự độc lập của các ứng dụng trên là một bước đi hợp lý, bởi Facebook có thể hưởng lợi từ một số mảng dịch vụ tập trung, nhưng vẫn tạo cơ hội cho các ứng dụng xây dựng thương hiệu độc đáo và phục vụ cộng đồng người dùng đa dạng: những người dùng trẻ trung hơn trên Instagram và người dùng từ các thị trường mới nổi trên WhatsApp.

Nhưng đến thời điểm hiện tại, Facebook đang gộp tất cả các ứng dụng dưới một trướng của ông Cox, đẩy mạnh sự tích hợp chặt chẽ hơn. Ví dụ, Instagram Stories, bộ sưu tập các tấm ảnh sẽ biến mất sau 24 giờ, đã xuất hiện trên Facebook.

WhatsApp đang phải chịu áp lực mang lại thu nhập cho công ty. Brian Acton, nhà sáng lập của ứng dụng này, chia sẻ với Forbes rằng ông đã thất bại trong việc ngăn chặn Facebook đặt quảng cáo trên nền tảng WhatsApp. Ông đề xuất yêu cầu người dùng trả một khoản phí nhỏ sau khi đạt tới một con số tin nhắn nhất định, nhưng ý tưởng này bị Sheryl Sandberg, cánh tay phải của Zuckerberg, từ chối. Lý do được vị COO đưa ra là "không thể nhân rộng trên quy mô lớn", điều mà ông Acton tin rằng nghĩa là sẽ không mang lại nhiều tiền cho công ty.

Trái lại, doanh thu của Instagram đang tăng vọt. Ứng dụng chia sẻ ảnh này, với lượng người dùng đạt hơn một tỉ người từ con số 30 triệu người ở thời điểm sát nhập, là một cỗ máy kiếm tiền thực thu cho Facebook. Theo như dự báo của công ty nghiên cứu E-Marketer, ứng dụng này có khả năng thu về 8 tỉ đô nhờ quảng cáo trong năm 2018, kéo theo sự tăng trưởng của thu nhập từ quảng cáo điện thoại của Facebook từ 18% năm nay lên 23% trong 2019.

Instagram phải đạt được nhiều mục tiêu tham vọng đồng thời "lảng tránh" các đề xuất tệ hại từ "các lãnh chúa" của Facebook, một cựu lãnh đạo chia sẻ. "Facebook hâm nóng Instagram trong lò vi sóng, nhờ đó tăng tốc độ nấu ăn lên đáng kể," ông nói, "Nhưng việc tiếp xúc với phóng xạ có thể khiến nó mọc một cánh tay thứ ba, đó là mặt xấu của tình hình này."

Quy trình này cùng với sự phát triển sau này của Instagram ngày càng quan trọng hơn đối với Facebook, khi những nhà đầu tư quan ngại về mảng kinh doanh cốt lõi. Vào tháng 7, công ty mất 120 tỷ USD vốn hoá thị trường chỉ trong vài giờ sau khi báo cáo tỉ lệ tăng trưởng người dùng ở Mỹ và châu Âu ở mức thấp cùng với dự đoán lợi nhuận giảm tốc và lợi nhuận biên giảm.

Hiện nay, ban quản trị Facebook đang tập trung toàn lực để cứu nền tảng chính - Facebook.

Tất cả mọi người trong vị trí lãnh đạo cần cùng chung chí hướng với "đứa con tinh thần" này, để đẩy mạnh sự phát triển của Facebook, công ty sẽ thử chỉ huy khách hàng qua những ứng dụng khác, điều này có thể gây tổn hại về mặt lâu dài. "Giống như việc giết và ăn thịt những người con khác để bảo vệ đứa trẻ được yêu quý nhất".

Nhưng các nhà đầu tư quan ngại việc kết nối các ứng dụng chặt chẽ hơn có phải là một chiến lược đúng đắn hay không. Cổ phiếu của Facebook giảm 3,2% trong những giờ giao dịch đầu tiên sau khi công ty xác nhận sự ra đi của hai nhà đồng sáng lập Instagram.

Brian Wieser, nhà phân tích tại Pivotal Research, nói rằng sự ra đi này được xem như "sự mất mát" bởi vì họ làm tốt công việc của họ. Ông tin rằng Facebook sẽ được hướng theo con đường như trước đây, với sự kiểm soát tốt hơn. "Nó sẽ giúp ích hoặc thất bại, rất khó để nói", ông nói thêm.

Tuy nhiên, sự thống trị của Mark Zuckerberg và đồng đội - được biết đến nội bộ với tên gọi "Foss", hoặc "Những người bạn của Sheryl Sandberg" – có thể gây ra những vấn đề nan giải hơn. Trải qua gần hai năm áp lực chính trị, từ cuộc bầu cử Tổng Thống năm 2016, Facebook không tuyển thêm chuyên gia vào ban quản trị hay sa thải bất kỳ lãnh đạo cấp cao nào.

Lo ngại về tin tức giả và thông tin sai lệch nổi lên sau khi Tổng thống Trump đắc cử và bận tâm về quyền riêng tư xuất hiện lại sau vụ việc rò rỉ lượng lớn thông tin cho Cambridge Analytica, công ty dữ liệu làm việc trong chiến dịch của Trump hồi tháng 3.

Tới nay, chưa có lời xác nhận chính thức về ai chịu trách nhiệm cho vụ bê bối này. Elliot Schrage, phó chủ tịch chính sách và phát triển, đã công bố kế hoạch ra đi và khẳng định đã có ý định rời công ty trong thời gian dài. Dan Rose, một cựu nhân viên và phó chủ tịch hợp tác và Colin Stretch, tổng cố vấn đã rời vì lý do cá nhân.

Có nhiều gương mặt mới trong bộ máy lãnh đạo cao cấp của Facebook: Antonio Lucio gia nhập với chức danh trưởng bộ phận marketing từ Hewlett-Packard; John Devine tham gia từ Verizon, công ty mua lại AOL và Yahoo, với vị trí trưởng bộ phận quản lý cộng đồng; và Ajit Mohan, cựu giám đốc điều hành của Hotstar, công ty sử dụng nền tảng phát trực tuyến từ Ấn Độ, đồng thời được bổ nhiệm làm giám đốc quản lý cho quốc gia này.

Nhưng cho đến nay, chưa có cuộc gặp lớn nào cho thấy Facebook đang kiếm tìm những tài năng trẻ để hiểu rõ hơn về quan điểm khách hàng.

"Mark có một vòng tròn, gồm những nhân viên thân cận có mặt cùng giải quyết hầu hết các vấn đề cấp bách", anh ta nói. "Nhiều người đã ở bên Mark được 8 năm, thậm chí nhiều hơn và để bước vào vòng tròn này dường như bất khả thi cho bất kì nhân viên nào được tuyển dụng từ bên ngoài".

Xét trong nhóm lãnh đạo cấp thấp hơn, có nhiều lãnh đạo giàu kinh nghiệm trong lĩnh vực của mình: Monika Bickert, trưởng bộ phận quản lý chính sách toàn cầu, gia nhập từ bộ Tư pháp Hoa Kỳ 6 năm về trước; Brian Fishman, trưởng bộ phận đối phó khủng bố, từng là giám đốc nghiên cứu của Trung tâm chống khủng bố của học viện quân sự West Point; và Samidh Chakrabarti, đứng đầu bộ phận các vấn đề xã hội, từng nắm giữ vị trí tương tự tại Google.

Nhưng ở nhóm trên cùng, Zuckerberg đề cao lòng trung thành. Kate Losse, một nhân viên mới của Facebook và tác giả của cuốn The Boy Kings, nói rằng Mark mong muốn có được sự cam kết lâu dài, niềm tin vào Facebook, một sự kiên định và sự thân thiết từ nhân viên.

Facebook cũng đã nhận ra được tầm quan trọng của việc lắng nghe những tiếng nói bên ngoài đối với một vài vấn đề: chia sẻ dữ liệu cho các nhà nghiên cứu thông qua dự án Social Science One, thực hiện 2 cuộc điều tra, một là tác động của các công ty đối với quyền công dân và về những cáo buộc về thiên vị chống bảo thủ

Zuckerberg tin tưởng vào việc giáo dục bản thân: chuyến đi khắp nước Mỹ năm 2017 cho phép anh gặp tất cả các loại người dùng Facebook, tham quan các nhà thờ, đội thể thao và trang trại bò sữa. Ít công khai hơn, anh cũng đã tổ chức bữa ăn tối với các chuyên gia trong lĩnh vực kiểm duyệt nội dung.

Nhưng Zuckerberg cần phải đi xa hơn nhiều. Facebook đã phát triển thành một "mối đe dọa bất thường đối với nền dân chủ trên quy mô toàn cầu", Kirkpatrick nói. "Nếu bạn nhìn vào nhiều thách thức mà nó đang phải đối mặt, thì rất khó có thể tưởng tượng rằng một cá nhân mạnh mẽ có thể hiểu đầy đủ và có căn cứ để đưa ra quyết định đúng đắn", ông nói thêm

Các cổ đông của Facebook nên cảnh báo về sự bất công của ông Zuckerberg, ông nói thêm. "Sự kiểm soát tuyệt đối của Zuckerberg nên được xem là gót chân Achilles của Facebook".