Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh: Trung Quốc xả nước sông Mê Kông là tích cực, nhưng chưa có cơ chế kiểm soát xây đập thủy điện

Trao đổi với chúng tôi bên hành lang Quốc hội sáng ngày 28/3, Phó Thủ tướng Phạm Bình Minh cho biết cơ chế hợp tác giữa 4 nước trong Ủy hội sông Mê Kông với hai nước trên thượng nguồn là Trung Quốc và Myanmar sẽ giúp cho việc sử dụng dòng nước hiệu quả.

Tuy nhiên, Phó Thủ tướng cũng khẳng định trong cơ chế mới này không có cam kết của Trung Quốc về phát triển các đập thủy điện mà chỉ có hàm ý cam kết về sử dụng nguồn nước bền vững.

Thưa ông, Liên Hợp quốc dự kiến hỗ trợ Việt Nam trong việc chống biến đổi khí hậu. Vậy Việt Nam đã tiếp nhận thông tin này như thế nào và đang có động thái gì?

Hiện Bộ Ngoại giao và các cơ quan đang làm. Đây là chương trình của Liên Hợp quốc, khi trên thế giới nhiều khu vực, nhiều nước bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu thì sẽ vận động các nước trong việc hỗ trợ hạn hán và xâm nhập mặn. Và Việt Nam sẽ là một trong những nước được hỗ trợ.

Vậy nếu được Liên Hợp Quốc hỗ trợ thì những chính sách cụ thể mà chúng ta nhận được là gì?

Việc hỗ trợ cụ thể như thế nào còn phụ thuộc vào việc vận động của Liên Hợp quốc. Sau khi có chương trình thì Liên Hợp quốc phải đứng ra vận động các nước đã, từ đó có hỗ trợ cho các nước về hạn hán và xâm nhập mặn.

Như vừa qua chúng ta gặp phải tình hình xâm nhập mặn và hạn hán như thế, chúng ta đã yêu cầu các nước trên dòng sông Mê Kông phải sử dụng bền vững dòng nước trên sông Mê Kông.

Việc Trung Quốc xả nước, cũng là động thái tích cực để làm sao nguồn nước trên sông Mê Kông được sử dụng. Sau khi Trung Quốc xả nước ở các đập thủy điện trên các dòng sông nhánh của sông Mê Kông thì lượng nước cũng tăng lên.

Vấn đề này không phải chỉ là riêng trong năm nay mà rất nhiều năm cần phải sử dụng nguồn nước trên dòng Mê Kông bền vững, hiệu quả. Hiện ta đã có cơ chế pháp lý về sông Mê Kông gồm 4 nước Việt Nam, Lào, Campuchia và Thái Lan, và tới đây là Hợp tác sông Mê Kông - Lan Thương có sự tham gia của hai nước Trung Quốc và Myanmar và đây sẽ là cơ sở để tăng tính bền vững trong sử dụng nguồn nước sông Mê Kông.

Vậy Việt Nam sẽ có kiến nghị như thế nào trong việc Liên Hợp quốc hỗ trợ chống biến đổi khí hậu?

Thời gian tới, Liên hợp quốc sẽ có chương trình tổng hợp hỗ trợ các nước bị hạn hán. Năm nay biến đổi khí hậu, El Nino làm tác động hạn hán ở nhiều nước trên thế giới và Việt Nam chúng ta cũng là nước điển hình. Vì vậy, Liên Hợp quốc dự kiến đưa các nước vào hỗ trợ. Hiện chúng ta chưa thể nói gì về việc Liên Hợp quốc hỗ trợ.

Phó Thủ tướng có thể thông tin cụ thể hơn về chương trình hợp tác sông Mê Kông – Lan Thương?

Đây là cơ chế mới về sông Mê Kông và sông Lan Thương thực ra cũng là sông Mê Kông. Trước đây, Ủy hội sông Mê Kông quốc tế được thành lập năm 1995 và chỉ có 4 nước hạ lưu gồm Việt Nam, Lào, Campuchia và Thái Lan. Trong đó có điều khoản quan trọng là phải sử dụng bền vững nguồn nước dòng sông Mê Kông. Myanmar và Trung Quốc chưa là thành viên của Ủy hội sông Mê Kông.

Việc thành lập cơ chế mới này gồm có 6 nước hợp tác sẽ có 5 lĩnh vực được ưu tiên gồm: phát triển cơ sở hạ tầng, xóa đói giảm nghèo, quản lý bền vững nguồn nước và các nước đưa ra cơ chế hợp tác mới, với dự án cụ thể để hợp tác theo cơ chế này và Việt Nam cũng sẽ là thành viên tích cực trong quản lý và sử dụng bền vững dòng sông Mê Kông.

Vậy Trung Quốc thì đón nhận vấn đề này như thế nào và sẽ cam kết thực hiện ra sao?

Đây cũng là sáng kiến chung của Trung Quốc, đó là cơ chế mới và Trung Quốc bước đầu có cam kết cụ thể như có nguồn tài trợ trong một số quỹ. Tất nhiên không phải là nguồn tài trợ cho không nhưng nguồn tài trợ này sẽ được phục vụ để thực hiện cơ chế hợp tác này.

Nhưng Trung Quốc đã xây dựng rất nhiều đập thủy điện trên dòng sông này, và còn nhiều đập chưa xây hết. Họ cam kết nhưng họ vẫn cứ xây dựng thì sẽ như thế nào đến hạ lưu mà cụ thể là Việt Nam?

Rõ ràng hiện mới chỉ có Ủy hội sông Mê Kông có quy định về phát triển các đập thủy điện và nguồn nước sông Mê Kông giữa bốn nước với nhau. Tức là khi xây dựng đập thủy điện thì phải có sự thông báo và các nước đang tuân thủ và tôn trọng.

Nhưng ta không có cơ chế như Ủy hội sông Mê Kông với Myanmar và Trung Quốc. Do đó chưa có cơ chế các nước thượng nguồn phát triển thủy điện. Hiện nay cơ chế hợp tác Lan Thương - Mê Kông có đưa vấn đề phát triển bền vững nguồn nước thì có hàm ý đó.

Tuy nhiên, Trung Quốc phát triển các đập thủy điện trên dòng sông Lan Thương rồi, nên đặt ra vấn đề là quản lý xả nước và sử dụng nước như thế nào. Tôi nhấn mạnh lại là không có một cơ chế trên thượng nguồn mà chỉ có cơ chế của 4 nước ở hạ nguồn.