Vì sao doanh nghiệp Việt đuối sức khi tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu?

Hầu hết các DN trong nước chưa thể đáp ứng tốt yêu cầu về chất lượng sản phẩm để tham gia chuỗi giá trị toàn cầu cùng nhà sản xuất lớn. Trong khi đó, DN FDI khi đầu tư vào Việt Nam thường mang theo một loạt công ty cung ứng khác. Sự khác biệt này lý giải được lý do tại sao DN FDI thắng thế so với DN trong nước...

Theo báo cáo của Ngân hàng Thế giới (WB) tại Việt Nam, thường thì các DN FDI dựa vào hệ thống nhà cung cấp cấp 1 của họ ở nước ngoài để có nguồn cung đầu vào. Như trong lĩnh vực công nghệ thông tin, các DN FDI chủ yếu phàn nàn về việc thiếu các nhà cung cấp trong nước.

Điển hình Samsung Việt Nam, những linh kiện mà Samsung muốn tìm mua trong nước gồm 91 linh kiện cho Samsung Galaxy S4 và 53 linh kiện cho máy tính bảng, nhưng không có DN nào đáp ứng được các yêu cầu đặt ra trong chuỗi cung ứng điện tử của tập đoàn này, trong khi đó có đến 200 nhà cung cấp trong nước cùng quan tâm.

Hiện nay, trong tổng số 67 nhà cung cấp linh kiện cho Samsung tại Việt Nam thì chỉ có 4 DN trong nước (nhưng cũng chủ yếu là cung cấp bao bì, có giá trị gia tăng thấp), số DN còn lại đến từ nhiều quốc gia như Hàn Quốc, Nhật Bản, Malaysia, Singapore, Anh.

DN nội địa khó đáp ứng được các yêu cầu trong chuỗi cung ứng của DN FDI.

Còn với ngành công nghiệp ôtô, có khoảng 200 - 300 DN sản xuất phụ tùng, nhưng phần lớn trong số đó là DN nhỏ và vừa với năng lực sản xuất thấp, công nghệ lạc hậu, giá trị gia tăng thấp, với những công đoạn đơn giản như lắp ráp, hàn, sơn. Tỷ lệ nội địa hóa của ngành này rất thấp, chỉ chiếm khoảng từ 10 - 20%, trong khi ở một nước, như Thái Lan tỷ lệ này chiếm đến 45%...

Thực tế cho thấy, chính vì DN Việt Nam không cung ứng nhiều các loại thiết bị linh kiện nên những DN FDI thường tìm kiếm, sử dụng các nhà cung cấp ở nơi khác.

Nói về việc tham gia chuỗi giá trị toàn cầu, ông Nguyễn Đức Hồng, Phó Tổng Giám đốc Công ty cao su Thống Nhất cho biết, công ty cung cấp sản phẩm cho công ty Nhật Bản nhưng không bán trực tiếp mà bán qua một công ty trung gian.

“Nghĩa là, dù có tham gia vào chuỗi nhưng DN nội địa vẫn chưa đủ lực để cung ứng tận tay nhà sản xuất cuối cùng”, ông Hồng khẳng định.

Tại một hội thảo do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) phối hợp với WB vừa tổ chức tại TP Hồ Chí Minh, ông Charles Kunaka, chuyên gia kinh tế trưởng WB khẳng định: “Tham gia chuỗi giá trị toàn cầu là động lực chính phát triển kinh tế, nhưng Việt Nam chưa làm được. Việt Nam chỉ mới tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu ở các khâu đơn giản như lắp ráp. Đây chính là công đoạn hạ nguồn của sản xuất giá trị gia tăng, phần thượng nguồn do DN FDI nắm giữ”.

Ông Charles Kunaka cảnh báo, Việt Nam có nguy cơ bị kẹt ở bẫy giá trị gia tăng thấp, nghĩa là chỉ cạnh tranh giá rẻ. Việt Nam đang đứng trước ngã rẽ. Một là tiếp tục phát triển như hiện nay.

Hai là tận dụng cơ hội phát triển công nghiệp trong nước. Để thành công ở cả hai hướng trên đòi hỏi các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam phải cân nhắc đầy đủ hơn những diễn biến thực tế mới của nền kinh tế toàn cầu.

Ông Nguyễn Thắng, Giám đốc Trung tâm Phân tích và Dự báo, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhìn nhận, DN Việt Nam đang thu hẹp dần những cơ hội vì chịu sức ép cạnh tranh từ hai phía. Phía nhà cung ứng rẻ hơn như Campuchia, Bangladesh, Myanmar. Còn các tập đoàn đa quốc gia thì chọn đặt nhà máy ở những nơi nào có thể số hóa, tự động hóa hơn là cần lao động như trước kia.

“Vì vậy, không thể nói là muốn hay không muốn tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Với yêu cầu hiện nay, muốn tồn tại và phát triển thì DN Việt phải tự bứt phá để lên nấc thang cao hơn. Rất nhiều DN lớn đang dịch chuyển đầu tư vào Đông Nam Á nói chung và Việt Nam nói riêng thì mô hình tham gia chuỗi giá trị thông qua khâu hàn, sơn, lắp ráp không còn phù hợp nữa”, ông Thắng khẳng định.

Theo Bộ Công Thương, hiện nay Việt Nam mới chỉ có 300 DN đủ năng lực tham gia chuỗi cung ứng cho DN FDI nhưng chủ yếu là phụ tùng thay thế chứ chưa sản xuất được sản phẩm chính. Trong số đó, chỉ có 2% là DN lớn, 2-5% là DN vừa, còn lại là các DN nhỏ và siêu nhỏ.

Đặc biệt, rất ít DN kết nối được vào chuỗi giá trị gia tăng toàn cầu. Trước thực tế này, để góp phần đưa DN Việt Nam vươn lên cao hơn trong chuỗi giá trị cung ứng toàn cầu, Chính phủ đã xây dựng khung chính sách công nghiệp hỗ trợ, nâng cao năng lực công nghệ của các nhà cung cấp trong nước, tạo liên kết với các nhà đầu tư FDI, thực hiện các chương trình phát triển công nghiệp hỗ trợ…