IPO rầm rộ, tưởng toàn 'bom tấn' lên sàn hóa ra... 'bom xịt'

Loạt "bom tấn" hụt hơi

Khung pháp lý mới giúp doanh nghiệp rút ngắn đáng kể hành trình lên sàn. Trước đây, sau IPO, doanh nghiệp thường mất thêm 3-6 tháng để hoàn tất soát xét báo cáo tài chính và các bước niêm yết. Tuy nhiên, theo Nghị định số 245/2025/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định 155/2020/NĐ-CP, hiện, thời gian này được rút xuống còn khoảng 30 ngày.

Thủ tục đăng ký mua cổ phiếu IPO tương đối đơn giản, thực hiện trực tuyến, ngay trên tài khoản chứng khoán của nhà đầu tư

TCX là một trong những thương vụ đầu tiên áp dụng theo Nghị định 245. Chỉ 30 ngày sau khi công bố kết quả IPO, cổ phiếu này đã được chấp thuận niêm yết, sau đó chính thức giao dịch trên HoSE từ ngày 21/10, với giá tham chiếu 46.800 đồng/cổ phiếu. Mức độ quan tâm dành cho TCX thời điểm IPO rất lớn. Nhà đầu tư đăng ký mua hơn 575 triệu cổ phiếu, gấp 2,5 lần lượng chào bán, với sự tham gia của hơn 26.000 nhà đầu tư, trong đó có 78 tổ chức tài chính và quỹ đầu tư danh tiếng, tổng giá trị đăng ký vượt 500 triệu USD.

Tuy nhiên, “trái ngọt” mà nhiều nhà đầu tư kỳ vọng đã không đến. Sau phiên tăng giá đầu tiên khi chào sàn, TCX liên tục điều chỉnh, có thời điểm rơi về vùng đáy 42.800 đồng/cổ phiếu vào giữa tháng 11. Đến nay, sau gần hai tháng giao dịch, cổ phiếu này mới quay trở lại vùng 47.000 đồng.

Không chỉ TCX, các tân binh lên sàn thời gian qua phần lớn đều thuộc nhóm công ty chứng khoán và diễn biến sau niêm yết nhìn chung gây thất vọng. VPX của Chứng khoán VPBankS lên sàn ngày 11/12, lập tức giảm hơn 9% trong phiên đầu, và chỉ sau một tuần đã mất khoảng 15%. Áp lực bán rất lớn, với hơn 7,2 triệu cổ phiếu được sang tay ngay ngày giao dịch đầu tiên.

Tương tự, VCK của Chứng khoán VPS vừa niêm yết ngày 17/12, giảm 15% ngay trong phiên đầu với khối lượng giao dịch hơn 14,8 triệu cổ phiếu. Hôm nay, cổ phiếu tiếp tục điều chỉnh, tạm kết phiên sáng giảm thêm 4,3%. Nhà đầu tư mua IPO VCK đã lỗ xấp xỉ 19% chỉ sau hai ngày giao dịch.

Nhà đầu tư cá nhân có nên mua IPO?

Chị Ngọc Loan, một nhà đầu tư cá nhân tại Hà Nội, cho biết đây là lần đầu chị tham gia mua IPO, sau khi theo dõi các nhóm đầu tư trên mạng xã hội với nhiều kỳ vọng về lợi nhuận “bán lãi ngay khi lên sàn”. Chị đặt cọc mua cổ phiếu VPX, tưởng chừng “thở phào” trong bối cảnh thị trường vừa trải qua một nhịp rơi mạnh, nhiều cổ phiếu cùng ngành đã giảm hơn 20%. Việc mua IPO giúp chị Loan tránh được nhịp điều chỉnh.

Tuy nhiên, hiện khoản đầu tư của chị đang lỗ hơn 15%. “Trong các nhóm đầu tư, nhiều người rơi vào tình trạng tương tự, người trách broker (môi giới), người chọn gồng lỗ vì không dùng đòn bẩy, nhưng tâm lý thất vọng là khá phổ biến”, chị Loan cho biết.

Lý giải hiện tượng cổ phiếu IPO tại Việt Nam thường giảm sâu so với giá chào bán, ông Bùi Văn Huy - Phó Tổng Giám đốc FIDT - cho rằng vấn đề nằm ở cơ chế “bình ổn giá”. Ở các thị trường phát triển, ngân hàng đầu tư thường sử dụng công cụ Greenshoe để mua lại cổ phiếu khi thị trường bán tháo, qua đó giúp ổn định giá sau niêm yết.

Quyền chọn Greenshoe cung cấp sự ổn định giá bổ sung cho việc phát hành cổ phiếu bởi vì bảo lãnh phát hành có thể làm tăng nguồn cung và làm giảm biến động giá. Đây là biện pháp bình ổn giá duy nhất được Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Hoa Kỳ (SEC) cho phép sử dụng.

“Trong khi đó, tại Việt Nam, khoảng trống này gần như bị bỏ ngỏ. Chúng ta thiếu một lực điều phối hợp pháp.. Do lo ngại ranh giới thao túng giá, cộng với hoạt động IR (quan hệ nhà đầu tư). chưa được làm tới nơi tới chốn, nhà đầu tư không thấy ai ‘đỡ giá’ nên chỉ cần có lãi hoặc lỗ nhẹ là sẵn sàng bán ra trước”, ông Huy nhận định và cho rằng, nếu thiếu cơ chế này, IPO rất dễ rơi vào tình trạng “đem con bỏ chợ”.

Ở góc độ thị trường, theo ông Huy, việc các cổ phiếu IPO giảm 20-30% không phải là điều quá bất thường. Phần lớn các thương vụ IPO được thực hiện khi thị trường đang thuận lợi và định giá ở mức cao. Trong khi đó, nhiều cổ phiếu chứng khoán đã niêm yết từ lâu như SSI, VCI hay VIX đã giảm 30-40% so với đỉnh, tạo áp lực so sánh và điều chỉnh lại mặt bằng giá.

Vậy nhà đầu tư cá nhân có nên mua IPO ? Vị chuyên gia cho rằng, IPO không “xấu”, vấn đề nằm ở định giá và kỳ vọng. Nhà đầu tư cần xem kỹ triển vọng doanh nghiệp, mức giá chào bán và bối cảnh thị trường. Nếu định giá hợp lý, IPO vẫn có thể là cơ hội dài hạn, thay vì câu chuyện “lướt sóng ngày lên sàn”.

Thực tế, không phải cổ phiếu nào tăng sau niêm yết cũng đồng nghĩa với lãi. Có những trường hợp doanh nghiệp chủ động niêm yết ở mức giá thấp để tạo dư địa tăng, như trường hợp F88 trước đây trên thị trường OTC. Ngược lại, IPO với định giá quá cao trong bối cảnh thị trường thay đổi rất dễ khiến nhà đầu tư “vỡ mộng”.

Ông Bùi Hoàng Hải - Phó Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước - cho rằng, cơ chế bảo vệ nhà đầu tư tốt nhất là chính nhà đầu tư có kiến thức và hiểu biết. Một nhà đầu tư thông minh, biết đánh giá rủi ro và khả năng chịu đựng rủi ro của mình, sẽ tự bảo vệ mình trước các biến động của thị trường.

Chiến lược phát triển thị trường chứng khoán cần song song giữa xây dựng cơ chế pháp lý, ưu đãi và đào tạo nhà đầu tư. Chỉ khi cả ba yếu tố này đi cùng nhau, thị trường mới thực sự bền vững và hấp dẫn.