Mang 168 tỷ USD vào dãy Himalaya hẻo lánh, Trung Quốc tham vọng tạo ra kỳ tích chưa từng có trên hành tinh

Cách xa hàng trăm km so với đường bờ biển đông dân của Trung Quốc, một khúc ngoặt gấp trên dòng sông Yarlung Tsangpo ở vùng Himalaya hẻo lánh đang được Bắc Kinh chọn làm trung tâm cho một trong những dự án hạ tầng tham vọng và gây tranh cãi nhất từ trước đến nay. Tại đây, Trung Quốc dự kiến xây dựng hệ thống thủy điện trị giá khoảng 168 tỷ USD, với công suất được kỳ vọng vượt mọi nhà máy thủy điện trên thế giới hiện nay.

Dự án được xem là “lá bài chiến lược” trong nỗ lực đảm bảo an ninh năng lượng và thúc đẩy chuyển đổi xanh của Trung Quốc, khi nước này hướng tới tương lai mà xe điện chiếm lĩnh đường phố và các mô hình trí tuệ nhân tạo tiêu thụ khối lượng điện khổng lồ. Trong chuyến thăm hiếm hoi tới Tây Tạng hồi đầu năm, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã kêu gọi dự án phải được “thúc đẩy mạnh mẽ, có hệ thống và hiệu quả”.

Theo giới chuyên gia, công trình thủy điện tại hạ lưu sông Yarlung Tsangpo sẽ là một kỳ tích kỹ thuật chưa từng có tiền lệ. Dựa trên độ chênh cao khoảng 2.000 mét của dòng sông tại khu vực được gọi là “Khúc uốn lớn” (Great Bend), Trung Quốc dự kiến khoan xuyên núi, dẫn dòng qua các đường hầm để khai thác năng lượng từ một trong những con sông cao nhất thế giới – nơi được mệnh danh là “tháp nước của châu Á”.

Nếu thành công, dự án có thể giúp Trung Quốc – quốc gia phát thải carbon lớn nhất toàn cầu – giảm phụ thuộc vào điện than, đóng góp cho nỗ lực chống biến đổi khí hậu. Tuy nhiên, cái giá phải trả có thể rất lớn. Việc xây dựng hệ thống đập, hồ chứa và đường hầm đồ sộ này có nguy cơ phá vỡ một hệ sinh thái nguyên sơ hiếm hoi, đồng thời ảnh hưởng đến đời sống của các cộng đồng bản địa sinh sống lâu đời tại khu vực.

Không chỉ vậy, hàng chục triệu người ở hạ lưu, thuộc Ấn Độ và Bangladesh, đang phụ thuộc vào dòng sông này cho sinh kế đánh bắt cá và nông nghiệp. Các nhà khoa học cảnh báo tác động sinh thái đối với những khu vực này vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ.

Tại Ấn Độ, truyền thông đã gọi dự án là một “quả bom nước” tiềm tàng, trong bối cảnh nó nằm gần khu vực biên giới Trung – Ấn đang tranh chấp, làm dấy lên lo ngại về một điểm nóng mới trong căng thẳng giữa hai cường quốc hạt nhân.

Dù mang tầm vóc toàn cầu, dự án lại được bao phủ bởi màn sương bí mật. Bắc Kinh công bố rất ít chi tiết về thiết kế, quy mô và cơ chế vận hành, làm dấy lên nhiều câu hỏi về tính minh bạch. Từ các tài liệu chính thức, nghiên cứu khoa học và dữ liệu nguồn mở do CNN tổng hợp, giới quan sát cho rằng hệ thống này có thể bao gồm nhiều đập và hồ chứa trên sông Yarlung Tsangpo, cùng chuỗi nhà máy thủy điện ngầm nối với nhau bằng các đường hầm dài hàng trăm km.

Theo ông Brian Eyler, Giám đốc Chương trình Năng lượng, Nước và Phát triển bền vững của Viện Stimson (Mỹ), đây có thể là “hệ thống đập tinh vi và sáng tạo nhất mà loài người từng xây dựng”, nhưng cũng “rủi ro và nguy hiểm nhất”.

Trung Quốc bác bỏ quan ngại này, khẳng định dự án đã trải qua “nhiều thập kỷ nghiên cứu sâu” và có các biện pháp toàn diện nhằm đảm bảo an toàn kỹ thuật cũng như bảo vệ môi trường sinh thái, đồng thời cam kết sẽ chia sẻ thông tin cần thiết với các quốc gia hạ lưu.

Bên cạnh yếu tố năng lượng và môi trường, dự án còn mang màu sắc địa chính trị rõ nét. Theo các nhà phân tích, việc phát triển hạ tầng quy mô lớn ở khu vực Tây Tạng không chỉ nhằm khai thác tài nguyên thiên nhiên, mà còn phục vụ mục tiêu củng cố kiểm soát của Bắc Kinh đối với các vùng biên giới nhạy cảm và nơi sinh sống của các cộng đồng dân tộc thiểu số.

Trong khi đó, thách thức kỹ thuật đối với dự án là vô cùng lớn. Khu vực này nằm trong một trong những vùng hoạt động địa chấn mạnh nhất thế giới, thường xuyên xảy ra sạt lở, lũ bùn đá và nguy cơ vỡ hồ băng do biến đổi khí hậu. Dù các kỹ sư Trung Quốc được đánh giá thuộc hàng giỏi nhất thế giới, nhiều chuyên gia cho rằng chưa có tiền lệ nào cho một công trình phức tạp như vậy trong điều kiện địa chất và địa chính trị đầy bất ổn của Himalaya.

Ở hạ lưu, lo ngại không chỉ dừng lại ở môi trường. Chính quyền bang Arunachal Pradesh của Ấn Độ cảnh báo Trung Quốc có thể sử dụng đập như công cụ gây sức ép, thông qua việc tích hoặc xả nước đột ngột. New Delhi cho biết đang “theo dõi chặt chẽ” dự án và sẵn sàng triển khai các biện pháp cần thiết để bảo vệ lợi ích quốc gia.

Giữa bức tranh đó, một nguy cơ khác cũng đang hình thành: cuộc chạy đua xây đập giữa Trung Quốc và Ấn Độ trên cùng một dòng sông. Các chuyên gia cảnh báo, nếu thiếu hợp tác và minh bạch, cuộc cạnh tranh này có thể đẩy hệ sinh thái sông ngòi và an ninh nguồn nước của cả khu vực vào tình thế rủi ro cao.

Siêu dự án trên sông Yarlung Tsangpo vì thế không chỉ là câu chuyện về kỹ thuật hay năng lượng, mà còn là phép thử lớn đối với cách Trung Quốc cân bằng giữa tham vọng phát triển, trách nhiệm môi trường và ổn định địa chính trị ở một trong những khu vực nhạy cảm nhất thế giới.

Tham khảo: CNN