“Tảng băng chìm” trong kê khai thuế hộ kinh doanh còn rất lớn

Phát biểu tại Hội thảo Giải mã chuyển đổi mô hình & kê khai thuế, bà Nguyễn Thị Cúc – Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam cho biết hiện nay, các hộ kinh doanh đang áp dụng hai cơ chế thuế là thuế khoán và kê khai. Trong đó, các hộ kinh doanh chủ yếu kê khai theo hình thức thuế khoán.

Theo bà Cúc, với Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) mới được Quốc hội thông qua, hộ, cá nhân kinh doanh có doanh thu từ 500 triệu đồng trở xuống sẽ được miễn thuế thu nhập cá nhân. Đối với thuế giá trị gia tăng, sẽ chờ Nghị định hướng dẫn của Chính phủ.

Bà Cúc cho biết, dù theo hình thức thuế khoán hay kê khai thì hộ kinh doanh cũng sẽ nộp thuế dựa trên doanh thu thực tế trừ đi chi phí (nếu xác định được chi phí) hoặc lấy doanh thu thực tế phát sinh nhân với tỷ lệ nhất định.

"Ví dụ, bán hàng hóa, dịch vụ thì hộ kinh doanh sẽ nộp thuế ở mức 1,5%, trong đó 0,5% là thuế thu nhập cá nhân và 1% là thuế giá trị gia tăng. Với hoạt động ăn uống, dịch vụ thì thuế thu nhập cá nhân là 1,5%, thuế giá trị gia tăng là 4%… Điều này cho thấy chính sách thuế không thay đổi.

Một số ý kiến cho rằng có việc tăng thuế từ 1/1/2026, song tôi khẳng định rằng không có việc tăng thuế, chỉ có thay đổi cách thức quản lý", bà Cúc cho biết.

Bà Cúc đánh giá, hiện nay chúng ta đang kê khai, nộp thuế nhưng "tảng băng chìm" trong doanh thu còn rất lớn. Thấy ngay ở Hà Nội, có trường hợp kê khai doanh thu 5 tỷ đồng để nộp thuế, nhưng doanh thu thực tế lên tới 80 – 100 tỷ đồng.

"Thời gian qua, tại Hà Nội, TP Hồ Chí Minh có trường hợp hộ, cá nhân kinh doanh bị phát hiện sử dụng hàng trăm tài khoản cá nhân để nhận chuyển tiền nhằm trốn thuế", bà Cúc cho biết.

Bà Cúc cũng chỉ ra hàng loạt rủi ro của hình thức thuế khoán. Trường hợp doanh thu khoán tăng trên 50% nhưng không thông báo với cơ quan thuế để điều chỉnh kê khai là hành vi vi phạm, tiềm ẩn rủi ro trong tuân thủ pháp luật, có thể bị truy thu thuế, tính tiền chậm nộp và xử phạt thiếu thuế. Trường hợp không kê khai, nộp thuế có thể cấu thành hành vi trốn thuế, gây hệ lụy nghiêm trọng.

Tội trốn thuế được cấu thành khi số tiền trốn thuế từ 100 triệu đồng trở lên, với mức hình phạt lên tới 7 năm tù, chưa kể truy thu thuế và phạt tiền.

"Thời gian gần đây liên tục xảy ra các vụ án liên quan đến hàng giả, hàng kém chất lượng, trốn thuế với số tiền lớn từ những người nổi tiếng trên không gian mạng như: Quang Linh, Hằng Du Mục, Ngân 98, Mailisa… Ngoài công ty, các đối tượng còn lập hàng loạt hộ kinh doanh để nhập lậu, kinh doanh hàng giả, trốn thuế", bà Nguyễn Thị Cúc cho biết.

Trong khi đó, khi chuyển sang hình thức kê khai, hộ kinh doanh có thể chủ động xác định doanh thu và số thuế phải nộp dựa trên kết quả kinh doanh thực tế, bảo đảm công bằng và phù hợp với tình hình kinh doanh theo từng thời điểm. Khi không có doanh thu thì không phải nộp thuế. Việc kê khai thuế đầy đủ, đúng quy định cũng giúp giảm rủi ro bị ấn định thuế, truy thu hoặc xử phạt vi phạm hành chính...

2,5 triệu hộ kinh doanh đã được khảo sát, phân loại

Với việc Luật Quản lý thuế (sửa đổi) mới được thông qua, từ ngày 1/1/2026, các hộ kinh doanh sẽ chính thức chuyển từ thuế khoán sang kê khai thuế.

Để bảo đảm quá trình chuyển đổi diễn ra thông suốt, ông Mai Sơn – Phó Cục trưởng Cục Thuế nhấn mạnh, trong suốt quá trình phát triển của nền kinh tế, hộ kinh doanh luôn là một thành phần quan trọng, năng động, đóng góp tích cực vào tăng trưởng kinh tế, tạo việc làm và ổn định xã hội.

"Với nhận thức đó, ngành Thuế xác định việc đồng hành, hỗ trợ hộ kinh doanh là định hướng xuyên suốt, lâu dài nhằm xây dựng hệ thống thuế hiện đại, minh bạch, lấy người nộp thuế làm trung tâm, hướng tới phát triển bền vững", ông Sơn nhấn mạnh.

Theo ông Mai Sơn, trong đợt cao điểm vừa qua, ngành Thuế đã đồng loạt triển khai khảo sát, phân nhóm hộ kinh doanh để xác định phương thức hỗ trợ phù hợp. Trong vòng 40 ngày, đã có trên 2,5 triệu hộ kinh doanh được cơ quan thuế trực tiếp khảo sát, đánh giá và phân loại.

Trong khi đó, ông Phạm Ngọc Thạch – Phó Trưởng ban Pháp chế VCCI chỉ ra một số khó khăn trong việc chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai thuế.

Dẫn kết quả khảo sát của VCCI, ông Thạch cho biết, khi chuyển sang kê khai, 49% hộ kinh doanh cho rằng chi phí và thời gian quản lý hóa đơn, chứng từ sẽ tăng lên đáng kể. Bên cạnh đó là những khó khăn trong việc tuân thủ quy định về hóa đơn điện tử và thiết bị tính tiền, bao gồm: năng lực công nghệ số hạn chế, thói quen ghi chép thủ công, gánh nặng chi phí đầu tư và thủ tục còn phức tạp.

Các hộ kinh doanh cần thường xuyên cập nhật quy định pháp luật qua báo chí chính thống và cơ quan thuế; đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, lựa chọn các giải pháp phần mềm phù hợp với mô hình hoạt động để công nghệ trở thành "trợ thủ", giúp hộ kinh doanh "làm chủ".

Ông Đỗ Tuấn Anh – Phó Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Công nghệ KiotViet đồng tình với quan điểm của VCCI, cho rằng độ tuổi, ngành nghề và môi trường kinh doanh quyết định khả năng tiếp nhận công nghệ. Nhóm hộ kinh doanh truyền thống tiếp cận chậm hơn, cần được hỗ trợ nhiều hơn về công nghệ. Vì vậy, sự thấu hiểu và đồng hành là yếu tố quyết định thành công của quá trình chuyển đổi số.

"Khó khăn trong tiếp cận công nghệ, lo ngại thủ tục phức tạp, rào cản khi thay đổi thói quen kinh doanh, thiếu thời gian tìm hiểu và không đủ vốn đầu tư thiết bị", ông Đỗ Tuấn Anh chỉ ra những rào cản lớn trong quá trình chuyển đổi số của hộ kinh doanh.