[Thi viết TÔI MẤT TIỀN] Bí mật để thoát khỏi hố đen của thị trường

Nhà đầu tư Vũ Duy Bắc đã từng nghĩ "mớ" lý thuyết khổng lồ mình đã học cộng phương pháp đầu tư đã được xác định từ đầu, thị trường chứng khoán sẽ chỉ là một con đường màu hồng.

Nhưng, sự thật, kể cả khi làm tất cả đều...đúng thì vẫn mất tiền.

Kính mời quý độc giả đọc bài viết Bí mật để thoát khỏi hố đen của thị trường của tác giả Vũ Duy Bắc và đừng quên gửi bài cộng tác của mình đến chúng tôi qua email huongnguyenthithanh@vccorp.vn và hainguyenduc@vccorp.vn

***

Người ta nói “Nuôi quân ba năm dùng một giờ”, câu nói này khá đúng với thị trường chứng khoán. Hôm nay, tôi sẽ chia sẻ cho mọi người ba giai đoạn mà thị trường đã dạy cho tôi những bài học vô giá dựa vào những thành công cũng như những mất mát trong quá khứ.

May mắn sống trong Uptrend dài hạn

Trước khi giải ngân cổ phiếu nào, tôi luôn đặt cho mình các tiêu chí khi lựa chọn cổ phiếu tăng trưởng giống như Philip Fisher. Tôi chọn cổ phiếu theo mô hình Top-Down, với các tiêu chí doanh nghiệp phải là đầu ngành, hoạt động kinh doanh ổn định, chất lượng tài sản tốt, dòng tiền từ hoạt động kinh doanh liên tục dương, đủ nuôi doanh nghiệp, đặc biệt lãnh đạo doanh nghiệp không trading cổ phiếu và trung thực với nhà đầu tư. Tôi bước vào thị trường với tâm thế chỉ có màu hồng. Hay nói đúng hơn chỉ nghĩ tới lợi nhuận, tôi ước tính mỗi cổ phiếu tôi mua lời tối thiểu 20-30% và với tâm thế không thể thua lỗ. Chính tâm thế háo thắng và tự tin thái quá này đã hại tôi sau này, một bài học là thị trường luôn đúng.

Tôi tham gia HPG vì đây là doanh nghiệp có mô hình kinh doanh kép kín, tự chủ được nguồn nguyên liệu đầu vào. Mặc dù là một cổ phiếu mang tính chu kỳ và có mức định giá tương đối thấp so với thị trường. Một điểm cũng phải nói ở cổ phiếu này là có rất nhiều tay to bên trong đó. Giai đoạn đầu tiên tôi tham gia cổ phiếu là đầu năm 2015, trong thời gian đó cổ phiếu đi ngang và vẫn tiếp tục đi ngang. Trong năm 2015 kết quả kinh doanh của doanh nghiệp không có gì tăng trưởng và có thể nói tăng trưởng không bằng năm 2014. Nguyên nhân của sự giảm giá cổ phiếu và đi ngang cũng như kết quả kinh doanh là trong năm 2015 giá thép giảm do lượng thép giá rẻ bên TQ đổ vào quá nhiều gây áp lực cạnh tranh với các doanh nghiệp nội. Trong thời điểm đầu này, tôi đã không đi tìm hiểu kỹ và phản ứng kịp thời với diễn biến doanh nghiệp mà cứ với tình yêu mù quáng rằng doanh nghiệp đầu ngành và hoạt động kinh doanh không giảm xuống. Tuy nhiên, sự kiên nhẫn của tôi đã không giữ được cổ phiếu, sau gần một năm nắm giữ ngay sau khi cổ phiếu lên lại vùng giá tôi mua, tôi ngay lập tức bán chốt lời 2%. Và thực sự nuối tiếc trong năm khi với các biện pháp bảo hộ, cũng như nhu cầu tiêu thụ thép gia tăng đã đẩy giá thép tăng và trong năm 2016 tôi chỉ nhìn cổ phiếu HPG tăng và tăng. Một sự hối tiếc rất lớn khi cầm vàng mà không giữa được vàng.

Có thể nói lòng tham đã thu hút tôi tham gia thị trường những chính nỗi sợ hãi thua lỗ đã khiến tôi phải bán cổ phiếu đi ngay sau khi về giá vốn và lời nhẹ. Thực tế đầu tư bị chi phối bởi cảm xúc, nỗi sợ hãi hơn nhiều so với những kiến thức trong sách vở đọc được.

Tôi nhận ra rằng cổ phiếu tốt thôi chưa đủ cần phải mua bán đúng thời điểm. Hay giống như quyển sách "Phù thủy chứng khoán" là chất xúc tác giúp cổ phiếu chạy trong thời gian sắp tới. Bản thân tôi, một nhà đầu tư cá nhân với số vốn hạn chế, cũng như sự kiên nhẫn có giới hạn không thể áp dụng một chiến lược "trường kỳ kháng chiến" giống như các quỹ lớn trên thị trường. Mà phù hợp với đánh trung hạn từ 3-5 tháng mỗi thương vụ đầu tư hơn.

Tôi nhận ra trường phái đầu cơ và điểm chất xúc tác giúp cổ phiếu chạy trong thời gian tới hay hơn và phù hợp hơn với tôi. Những nhà đầu tư giá trị như tôi giai đoạn đầu tham gia và kẹp hàng có thể ngụy biện cổ phiếu tốt, doanh nghiệp làm ăn bình thường, triển vọng doanh nghiệp tốt, thị trường đang định giá sai doanh nghiệp và là cơ hội mua vào tích lũy cổ phiếu. Thực tế, tôi cũng như nhiều nhà đầu tư khi tham gia thị trường giai đoạn đầu do sự tin tưởng mù quáng và luôn nghĩ tới lợi nhuận thay vì rủi ro. Doanh nghiệp mặc dù vẫn hoạt động kinh doanh tốt tuy nhiên, nhà đầu tư cá nhân với số vốn hạn chế khi mình mất 50% giá trị tài khoản thì cần phải cổ phiếu tăng 100%. Nội tại kinh doanh của doanh nghiệp thì đa phần nhà đầu tư biết thông tin khi tất cả điều biết do đó rủi ro còn lớn hơn rất nhiều nếu như phân tích sai cổ phiếu và gặp lãnh đạo doanh nghiệp cố tình lừa nhà đầu tư. Điều này đã giúp tôi những bài học vô giá sau này về quản trị rủi ro danh mục, không bao giờ để tài khoản lỗ quá 8%, nếu như cổ phiếu có thể mất 8% thì cũng có thể 20% rồi 50% hay cháy tài khoản.

Mục tiêu của tôi khi tham gia thị trường "Không phải là ăn bằng lần mà gia tăng tài sản bền vững theo thời gian và hưởng sức mạnh của lãi kép". Kể đến đây tôi lại nhớ tới chuyện Tam Quốc Diễn Nghĩa, người lấy được thiên hạ là gia tộc Tư Mã Ý, người sống lâu nhất trong các anh hùng thời tam quốc chứ không phải là một Tào Tháo toàn tài, hay Lưu Bị khi có cả Ngọa Long và Phượng Sồ. Điều đó để thấy quản trị rủi ro trong danh mục rất quan trọng.

Giai đoạn đầu năm 2017, tôi quan sát thị trường và nhận thấy giá cao su có dấu hiệu tăng tương đối mạnh, bắt đầu nghiên cứu nhóm cổ phiếu cao su. Tôi nhận ra tính đặc thù của ngành khi các vườn cao su có thời gian sinh trưởng và độ tuổi. Từ độ tuổi 1 tới 5 là độ tuổi chăm sóc, từ 6 tới 14 tuổi là bắt đầu khai thác, đỉnh khai thác từ 17 tới 26 và sau giai đoạn cuối là thanh lý cây. Mặc dù giá cao su có tăng thì các doanh nghiệp cao su như PHR có vườn cây già vẫn không hưởng lợi. Tuy nhiên, thật bất ngờ khi Trung Quốc lại đang thực hiện chính sách mua gom gỗ để hạn chế ô nhiễm môi trường và PHR là một điểm sáng, mặc dù là doanh thu khác tuy nhiên lại là hoạt động kinh doanh cốt lõi giai đoạn thanh lý cây hàng loạt. Tôi bắt đầu canh mua cổ phiếu giai đoạn tháng 2/2017 khi cổ phiếu đi ngang, tôi nhận ra nhà đầu tư đang bỏ lỡ cơ hội. Mặc dù vậy tôi chỉ mới học được bài học chất xúc tác thời gian tới mà chưa học được các bài học khác. Tôi tham gia mà cổ phiếu vẫn không tăng, thậm chí giảm tới ngưỡng cắt lỗ 8% ban đầu đặt ra. Tôi quyết định cắt lỗ và theo dõi cổ phiếu. Sau đó, cổ phiếu tăng lại và tôi tham gia lại vào tháng 5 sau khi vượt vùng giá tôi cắt lỗ. Thực tế sau khi phân tích về giá gỗ liên tục tăng cao, doanh thu bán gỗ sẽ là mảng đóng góp tốt cho doanh nghiệp trong năm mà quên rằng mình là nhà đầu tư cá nhân. Tôi không thể thông minh hơn nhà đầu tư tay to, trước những nhịp tăng thường sẽ có nhịp rũ hàng khiến các nhà đầu tư phải bán ra.

Từ đây, tôi xây dựng cho mình một chiến lược giao dịch. Khi xác định chất xúc tác hỗ trợ đà tăng trưởng cho doanh nghiệp thôi chưa đủ. Cần có dòng tiền thông minh vào gom hàng và chờ cho họ gom xong. Mình không nên đi trước tay to và nên mua cao hơn họ nếu chúng ta không có được sự kiên nhẫn và lòng tin về cổ phiếu, sự chờ đợi sẽ làm chúng ta mất kiên nhẫn và dễ đưa đến những quyết định không sáng suốt. Thông thường thanh khoản 10 phiên phải lớn hơn tối thiểu 30% trong 1 tháng. Tôi nhận ra phân tích kỹ thuật sinh ra để bổ trợ cho phân tích cơ bản, giúp tôi có thể giải ngân tốt hơn.

Cũng giống như khi chúng ta chơi Poker, với mỗi lần chia bài sẽ có xác suất chiến thắng khác nhau. Tôi nhận ra, khi dùng phân tích kỹ thuật và có thời điểm xác suất chiến thắng lên tới 70-80% với sự kết hợp của thị trường chung, của dòng tiền thông minh và đặc biệt tay to phải gom hàng xong. Tôi dần hoàn thiện phương pháp đầu tư để chọn những điểm mà mình có lợi thế nhất để tham gia thị trường.

Với những bài học như vậy, sự tự tin của tôi lên đỉnh điểm khi tôi giao dịch thành công hai cổ phiếu là GAS và VCB.

Áp dụng những bài học này, tôi đã đầu tư hai mã cổ phiếu. Đầu tiên, tôi tìm hiểu được biết cổ phiếu GAS sẽ được hồi tố khoảng 44 triệu USD doanh thu tư 2014-2016 liên quan tới đường ống dẫn khí Cửu Long, công ty sẽ tăng phí vận chuyển từ 0,94 USD/MMBTU lên 3 USD/MMBTU trong tháng 6/2017. Mặc dù vậy, tôi vẫn quan sát cổ phiếu và chờ dòng tiền thông minh chính thức gia tăng, thường tôi chọn thời điểm dòng tiền thông minh trung bình 10 phiên gia tăng lớn hơn 1 tháng trước đó của cổ phiếu, ít nhất 30% và tôi bắt đầu tham gia vào cuối tháng 9.

Hay như sau khi NHNN thông qua luật xử lý nợ xấu, trao quyền xử lý cho các ngân hàng. Tôi quyết định tham gia vào cổ phiếu VCB. Khi đạt tất cả các tiêu chí theo phương pháp lựa chọn cổ phiếu của tôi và quan trọng hơn dòng tiền thông minh đã xác định. Những thời điểm tôi tham gia, cổ phiếu đã tăng được một giai đoạn với dòng tiền.

Chết vì sự tự tin thái quá, vì những hồi ức về giá cổ phiếu trong quá khứ

Bước vào năm 2018 với sự tự tin của bản thân về thành quả giao dịch, cũng như lộ trình thoái vốn của nhà nước. Tôi cho rằng, thị trường Việt Nam chỉ đạt đỉnh giai đoạn giữa 2019 khi IPO và thoái vốn xong hết các doanh nghiệp. Do đó, thị trường cơ sở sẽ vẫn là năm thăng hoa. Đầu năm khi mọi người hưng phấn nhờ đợt IPO thành công BSR, OIL, POW đã lan tỏa và khẳng định thêm sự tự tin cho tôi. Rồi thị trường bắt đầu rớt với không lý do, tôi ngụy biện nền kinh tế VN vẫn ổn định, kế hoạch thoái vốn của nhà nước vẫn dang dở nếu như thị trường sập năm nay và chỉ là nhịp điều chỉnh bình thường trong uptrend dài hạn. Thị trường giảm là cơ hội như các lần trước đó, tôi vẫn cho rằng vùng giá này là quá hợp lý để mua như các lần trước đó. Tôi tham gia bắt đáy VCB khi thị trường về 1000, sau đó tôi tiếp tục cắt lỗ, và sau đó thị trường về vùng 990 tôi tham gia bắt PLX và VCB, tiếp tục cắt lỗ.

Sự tự tin về nhưng năm tháng thành công trước đây cũng như những hồi ức về vùng giá quá khứ của các cổ phiếu đã lấy đi của tôi mất 40% tài sản từ đầu năm 2018. Điều mà đầu năm tôi không ngờ tới. Mặc dù các doanh nghiệp như VCB vẫn có kế hoạch thoái vốn, PLX cũng vậy. Tuy nhiên, sau thời điểm bắt đáy lần hai tiếp tục lỗ tôi đã dần cảm nhận ra một điều đó là chu kỳ kinh tế.

Tôi bắt đầu tìm hiểu những dấu hiệu thị trường và lý do cho các đợt giảm giá này. Tôi tìm hiểu và từ từ cảm nhận lý thuyết bất ổn tài chính, cũng như quá trình tăng lãi suất của Fed đã làm dòng vốn toàn cầu quay 180 độ. Trước đây, dòng vốn chảy vào các nước cận biên, mới nổi nay đã quay trở lại Mỹ và Việt Nam không phải ngoại lệ. Chu kỳ kinh tế là một điều tôi luôn phải ghi nhớ. Trước đây tôi chỉ mới học và chưa thực trải qua một chu kỳ nào thực sự, nên với lần trải qua này tôi đã ghi nhớ rất nhiều.

Lại nhớ lại bài học của những người thầy của tôi kể lại khi tham gia vào giai đoạn 2006-2007 khi thị trường Việt Nam có rất ít cổ phiếu, hễ mua là thắng. Đặc biệt, ai ai cũng đầu tư chứng khoán. Sau đó, điều tồi tệ đã xảy ra và khiến nhiều người đóng băng tài sản. Tôi nhận ra sự trùng hợp đáng ngạc nhiên từ chu kỳ ngành Vật liệu xây dựng – Xây dựng – Bất động sản, từ nhóm cổ phiếu trên OTC hay cả thị trường cơ sở tăng để thoái vốn nhà nước.

Sau những bài học lịch sử và những quan sát hiện tại. Tôi bắt đầu xây dựng chiến lược phòng thủ thay vì tấn công như trước đây.

Bài học chu kỳ vô giá

Có thể nói, thị trường đã nuôi dưỡng tôi trong Uptrend vào tạo ra cho tôi cảm giác tự tin thái quá. Lòng tham kiếm tiền nhanh đã thôi thúc tôi tham ra thị trường mà phớt lờ đi nhiều yếu tố. Rồi cũng rất nhanh thị trường đã lấy lại hết của tôi. Dù vậy, một bài học chu kỳ kinh tế đã dạy cho tôi là vô giá. Từ đây, tôi chỉ xây dựng chiến lược phòng thủ cho bản thân để đối phó với chu kỳ.

Tôi không còn ngụy biện cho các sai lầm của mình mà thay vào đó lắng nghe những hướng dẫn của thị trường mách bảo tôi đi.

Bài học tôi rút ra trong quá trình đầu tư:

Thứ nhất: Cổ phiếu tốt thôi chưa đủ, thời điểm tham gia mới quan trọng.

Thứ hai: Nhà đầu tư cá nhân như tôi không thể thông minh hơn tay to, tôi cần "ngu" hơn họ hay nói đúng hơn mua cao hơn họ và cố gắng bán sớm. Cảm nhận đủ là đủ không nên quá tham lam. Mục tiêu "mua đáy bán đỉnh" thường dễ dẫn đến quyết định sai lầm.

Thứ ba: Chất xúc tác hỗ trợ giá cổ phiếu và dòng tiền thông minh với là bạn của nhà đầu tư, mọi câu chuyện, không có dòng tiền thì mọi thứ đều vô nghĩa.

Thứ tư: Cái tôi của bản thân rất nhỏ bé trên thị trường, cần được loại bỏ và quan sát ngài thị trường. Đừng chăm chăm vào những hồi ức giá cổ phiếu trước đó. Thị trường luôn đúng và luôn thay đổi. Chúng ta phải thích nghi mà không nên bảo thủ.

Thay lời muốn nói với nhà đầu tư bằng câu nói của Vince Lombardi "Practice does not make perfect. Only perfect practice makes perfect" Nếu như nhà đầu tư tham gia thị trường chứng khoán hãy dành thời gian nghiên cứu và tìm hiểu kỹ về thị trường, chỉ có cách nghiên cứu đúng cách với giúp nhà đầu tư thành công trên thị trường chứng khoán và không đổ lỗi cho hoàn cảnh, chỉ khi với tâm thế học hỏi, nhà đầu tư với có thể rút ngắn thời gian học trên thị trường.