TS. Lê Đăng Doanh

Nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM)

76 bài viết

• Giá vàng trong nước tăng cao bất thường so với thế giới mang lại siêu lợi nhuận cho doanh nghiệp kinh doanh vàng. Trong lúc này, cơ quan chức năng quản lý việc kinh doanh vàng như Ngân hàng Nhà nước cần vào cuộc kiểm tra, lành mạnh thị trường kinh doanh vàng trong nước
  Tại: Doanh nghiệp bắt tay nâng giá vàng?
• Có vốn nhưng không giải ngân được, bị "ngâm" quá lâu thì sẽ không đáp ứng được mục tiêu cấp bách của chương trình phục hồi và phát triển trong 2 năm 2022-2023
  Tại: Gói hỗ trợ 350.000 tỉ đồng: Làm sao giải ngân nhanh, hiệu quả?

Tóm tắt:

- Tham nhũng tác động đến nhiều mặt khác nhau của chính sách kinh tế và thể chế kinh tế như bóp méo phân bổ nguồn lực; làm méo mó chính sách kinh tế và thể chế; làm phân hóa thu nhập,…

- Năm 2014, Ngân Hàng Thế Giới đã cải cách phương pháp xếp hạng và Việt Nam tiếp tục tụt lùi trong xếp hạng về môi trường kinh doanh.

- Báo cáo của chuyên gia tổng hợp các nguồn thông tin và điều tra khác nhau về tham nhũng và chống tham nhũng ở Việt Nam cho rằng nạn tham nhũng vặt (petty corruption) dựa trên hệ thống hành chính quan liêu ở Việt Nam rất phổ biến.

- Tham nhũng ảnh hưởng tiêu cực đến đầu tư, do đó cản trở sự phát triển. Tham nhũng làm giảm đáng kể tốc độ tăng trưởng kinh tế, làm sai lệch phân bố nguồn lực, giảm hiệu quả đầu tư.

Trong bản tham luận trình bày tại Diễn đàn Kinh tế Mùa xuân 2015, sẽ khai mạc vào sáng 21/4 tại Nghệ An, Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cho rằng, tham nhũng và chi phí không chính thức đang trở thành những vấn đề nhức nhối, “ngáng chân” tăng trưởng kinh tế Việt Nam.

Cụ thể, TS Lê Đăng Doanh dẫn nghiên cứu của Trần Hữu Dũng (thuộc Viện Nghiên cứu kinh tế) cho biết, tham nhũng tác động đến nhiều mặt khác nhau của chính sách kinh tế và thể chế kinh tế như bóp méo phân bổ nguồn lực; làm méo mó chính sách kinh tế và thể chế; làm phân hóa thu nhập, dẫn đến bất công xã hội; tham nhũng sẽ nuôi và tạo ra tham nhũng mới…

Môi trường kinh doanh tụt hạng vì … thuế

Theo Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh, môi trường đầu tư kinh doanh của Việt Nam được xếp hạng thấp dưới mức trung bình và chậm được cải thiện, trong khi một số nước trong khu vực có tiến bộ đáng kể như Malaysia và Thái Lan. Nguyên nhân chủ yếu là sự yếu kém về thể chế và tham nhũng.

Trong đó, các chỉ số về năng lực cạnh tranh GCI và chỉ số Môi trường kinh doanh, chỉ số Cảm nhận tham nhũng của Việt Nam đều ở mức thấp và chậm được cải thiện.

Năm 2014, Ngân Hàng Thế Giới đã cải cách phương pháp xếp hạng và Việt Nam tiếp tục tụt lùi trong xếp hạng về môi trường kinh doanh. Những chỉ tiêu chủ yếu về môi trường kinh doanh của Việt Nam được đánh giá không cao như thành lập doanh nghiệp (xếp thứ 125/189); tiếp cận điện năng (xếp thứ 135/189); bảo vệ nhà đầu tư nhỏ (xếp thứ 117/189); nộp thuế (xếp thứ 173/189)…

Diễn Đàn Kinh tế Thế Giới cũng xếp hạng Chỉ số năng lực cạnh tranh toàn cầu của Việt Nam xếp thứ 68/189 nền kinh tế. Trong khu vực ASEAN, Việt Nam chỉ hơn Lào, Campuchia và Myanmar. Đặc biệt, yếu kém về thể chế và tham nhũng đã làm môi trường kinh doanh xấu đi , trong đó đáng chú ý là xếp hạng về đút lót trong xuất nhập khẩu xếp thứ 121, thấp hơn nhiều so với xếp hạng thể chế chung.

“Nhức nhối” với tham nhũng

Tham nhũng là vấn đề nhức nhối trong môi trường kinh doanh của Việt Nam, thể hiện qua xếp hạng của Tổ chức Minh bạch Quốc Tế (TI). Theo đó, Việt Nam xếp thứ 119/175 nền kinh tế, có điểm số 31/100 điểm.

Báo cáo của chuyên gia tổng hợp các nguồn thông tin và điều tra khác nhau về tham nhũng và chống tham nhũng ở Việt Nam cho rằng nạn tham nhũng vặt (petty corruption) dựa trên hệ thống hành chính quan liêu ở Việt Nam rất phổ biến, không chỉ giới hạn đối với doanh nghiệp mà còn liên quan đến người dân khi sử dụng dịch vụ công.

Mới đây, Nhật Bản thông qua tổ chức JICA, Hàn Quốc và Ngân Hàng Thế Giới đã phát hiện những dấu hiệu tham nhũng, đút lót ở Việt Nam liên quan đến quá trình nhận thầu và đấu thầu xây dựng kết cấu hạ tầng ở Việt Nam.

Ngày 1/4/2015, Trưởng đại diện của JICA tại Việt Nam đã tuyên bố : "Tôi tha thiết mong vụ JTC là vụ cuối cùng xảy ra với các dự án ODA của Nhật Bản. Nếu có vụ thứ ba tôi nghĩ là nhân dân Nhật Bản sẽ lên tiếng buộc Chính phủ Nhật Bản dừng ODA cho Việt Nam. Nếu có vụ thứ ba sẽ không có lối thoát  Tuyên bố trên thực sự đáng  báo động, cho thấy phía Nhật Bản đã mất kiên nhẫn đối với tình trạng tham nhũng kéo dài, lặp đi lặp lại ở Việt Nam.

Đáng chú ý là các vụ đưa hối lộ của công ty JTC và vụ Đại lộ Đông-Tây đều do phía Nhật Bản phát hiện, vụ JTC đã được phái Nhật Bản kết luận, phái JTC đã nhận tội nhưng  hiện nay phía Việt Nam vẫn chưa có kết luận được công bố công khai về vụ này.

Tương tự như vậy, các phát hiện của phía Hàn Quốc về tham nhũng và đút lót của tập đoàn POSCO trong quá trình tham gia đấu thầu ở Việt Nam, nhưng quan chức Việt Nam đã tuyên bố ngay là vụ việc này không liên quan đến Việt Nam.

Ngày 4/2/2015,  Ngân Hàng Thế Giới đã ra cấm không cho tập đoàn Louis Berger Group (LBG) của Mỹ tham gia đấu thầu 1 năm do có tham nhũng ở hai dự án ở Việt Nam, là dự án Đường Giao thông Nông thôn thứ ba và Dự án Đầu tư kết cấu hạ tầng ưu tiên ở Đà Nẵng là hai dự án LBG đã "chi tiền tham nhũng cho quan chức chính phủ", nhưng cho đến nay phía Việt Nam chưa phát hiện và xác định được vụ việc xảy ra.

Doanh nghiệp muốn kiếm 1 đồng lợi nhuận phải chi 0,7 đến 1 đồng chi phí không chính thức

Theo TS Lê Đăng Doanh, khi nghiên cứu mối quan hệ nhân quả gián tiếp của tham nhũng đối với tăng trưởng, có một số cấu phần chịu sự tác động này bao gồm đầu tư, nguồn nhân lực, sự ổn định chính trị...

Trong trường hợp không có kênh truyền dẫn nào, nếu Chỉ số Nhận thức Tham nhũng (CPI) của Việt Nam tăng lên một đơn vị, mức tăng trưởng của Việt Nam trong giai đoạn 2000-2012 có thể tăng lên bình quân 0.23% mỗi năm.

Cụ thể, chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh dẫn chứng, Chỉ số nhận thức Tham nhũng của Việt Nam trong năm 2012 tăng lên một đơn vị, thì mức tăng trưởng từ 2012 đến 2013 sẽ lên đến 5,65% (thay vì 5,42% như trong thực tế) và do đó GDP của Việt Nam năm 2103 sẽ đạt tới 164.624 triệu USD theo thời giá 2012 (từ 155.820 triệu USD trong năm 2012).

Điều này cho thấy tác động gián tiếp của tham nhũng đối với tăng trưởng kinh tế thông qua kênh đầu tư mạnh hơn tác động trực tiếp rất nhiều. Nói cách khác, tham nhũng ảnh hưởng tiêu cực đến đầu tư, do đó cản trở sự phát triển. Tham nhũng làm giảm đáng kể tốc độ tăng trưởng kinh tế, làm sai lệch phân bố nguồn lực, giảm hiệu quả đầu tư.

Bên cạnh đó, một nghiên cứu mới đây của Phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) cũng chỉ ra rằng, nếu các khoản chi phí không chính thức ít hơn và do đó nếu các doanh nghiệp giảm số tiền chi trả cho các khoản không chính thức, thì nguồn lực này sẽ có thể được chuyển hướng vào đầu tư và tạo việc làm.

Cụ thể, nếu giảm 1% đơn vị tần suất tham nhũng (tần suất tham nhũng được đo lường bằng tỷ lệ phần trăm doanh nghiệp thừa nhận có chi trả các khoản không chính thức), đầu tư tư nhân sẽ tăng 3,7%, việc làm tư nhân sẽ tăng tăng 1%, và thu nhập bình quân đầu người tăng 1,5%. Nếu giảm 1% đơn vị gánh nặng tham nhũng (tỷ lệ chi phí không chính thức trên thu nhập của doanh nghiệp), đầu tư tư nhân sẽ tăng 6,4%, số việc làm tư nhân sẽ tăng 1,8%, và thu nhập bình quân đầu người sẽ tăng 2,3%.

Đồng thời, nếu tăng 1% đơn vị tính dự báo của tham nhũng (đo lường bằng tỷ lệ % doanh nghiệp cho biết rằng họ nhận được dịch vụ mong muốn khi trả chi phí không chính thức), đầu tư tư nhân sẽ tăng 3,6%, việc làm tư nhân sẽ tăng 1% và thu nhập bình quân đầu người sẽ tăng 1,9%.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, doanh nghiệp muốn kiếm 1 đồng lợi nhuận phải chi 0,7 đến 1 đồng chi phí không chính thức.

“Có thể dự báo rằng nếu không hạn chế và kiểm soát được tham nhũng ở mức độ nhất định, môi trường kinh doanh của Việt Nam sẽ khó có thể được cải thiện một cách cơ bản” – TS Lê Đăng Doanh tổng kết bản tham luận.

>>>Những “đặt hàng” nổi bật tại Diễn đàn Kinh tế Mùa xuân 2015

Nguyệt Quế