Mỹ miễn thuế với một loại sản vật tỷ đô, nông dân Philippines vẫn gặp khó vì giá rẻ, Việt Nam cũng đang chứng kiến giá lao dốc

Việc Mỹ tạm thời miễn thuế đối với dừa và nhiều mặt hàng nông nghiệp đã mở ra kỳ vọng cho ngành xuất khẩu trụ cột của Philippines. Tuy nhiên, trên thực tế, lợi ích từ chính sách này dường như chưa chảy xuống đến những người trồng dừa quy mô nhỏ – lực lượng đóng vai trò nền tảng nhưng lại chịu nhiều rủi ro nhất trong chuỗi cung ứng.

Tại tỉnh Quezon, trung tâm sản xuất dừa của cả nước, nhiều nông dân cho biết giá bán đầu ra gần như không đổi kể từ khi mức thuế 19% của Mỹ được dỡ bỏ vào giữa tháng 11.

Ellizer Manza, người đã chăm sóc mảnh vườn dừa rộng 2 ha của gia đình trong gần 60 năm, nói rằng ông không cảm nhận được bất kỳ sự cải thiện nào. Theo ông, nếu động thái miễn thuế thực sự tạo ra lợi ích, giá cơm dừa (cùi dừa) – sản phẩm mà nông dân trong vùng chủ yếu bán ra thị trường đã phải tăng lên.

Tuy nhiên, điều ông thấy chỉ là sự ì ạch kéo dài, khi giá tại vườn gần như đi ngang, trong khi cuộc sống của nông dân vẫn phụ thuộc vào những vụ thu hoạch cách nhau hơn một tháng rưỡi, cùng các nghề phụ như đánh bắt cá hay trồng lúa để duy trì sinh kế.

Philippines là quốc gia sản xuất dừa lớn thứ hai thế giới sau Indonesia, với khoảng 3,5 triệu nông dân phụ thuộc vào loại cây trồng này. Quezon đóng góp khoảng 10% tổng nguồn cung cả nước. Năm ngoái, Mỹ nhập khẩu 633 triệu USD sản phẩm dừa từ Philippines, chiếm gần một phần tư tổng kim ngạch xuất khẩu ngành.

Bởi vậy, khi Washington bãi bỏ thuế quan đối với các mặt hàng nông nghiệp, trong đó có dừa và sản phẩm từ dừa, chính quyền Philippines bày tỏ sự lạc quan. Bộ trưởng Thương mại Cristina Aldeguer-Roque cho rằng việc tiết giảm chi phí nhập khẩu sẽ giúp bảo vệ sinh kế cho hàng triệu nông dân, duy trì việc làm trong chuỗi giá trị và mở ra thêm cơ hội cho các cộng đồng nông thôn phụ thuộc sâu vào xuất khẩu.

Tuy nhiên, các chuyên gia kinh tế cho rằng tác động thực tế có thể thấp hơn nhiều so với kỳ vọng. IBON Foundation, tổ chức tư vấn kinh tế có trụ sở tại Manila, nhận định sự lạc quan này chủ yếu xuất phát từ “cảm giác nhẹ nhõm” sau nhiều tháng bất định, hơn là từ những thay đổi mang tính thực chất.

Báo cáo của tổ chức này cho rằng việc miễn thuế không phải lợi thế riêng của Philippines, bởi các quốc gia nhiệt đới xuất khẩu dừa khác cũng được hưởng chính sách tương tự. Vì vậy, lợi thế cạnh tranh của Philippines không tăng lên đáng kể, trong khi các yếu tố quan trọng hơn như năng suất cây trồng, chất lượng sản phẩm và năng lực chế biến sâu mới là yếu tố quyết định khả năng nâng cao giá trị xuất khẩu.

Nông dân và các nhà phân tích cùng chia sẻ quan điểm rằng vấn đề của ngành dừa Philippines không nằm ở thuế quan, mà ở cấu trúc sản xuất còn lạc hậu. Phần lớn sản lượng dừa của quốc gia này vẫn được bán dưới dạng cơm dừa khô hoặc dầu thô – các mặt hàng có giá trị gia tăng thấp và phụ thuộc mạnh vào biến động của thị trường quốc tế.

Trong khi đó, Indonesia và Việt Nam đã đẩy mạnh tái canh giống cây năng suất cao, hiện đại hóa các trang trại và đầu tư vào chế biến sâu để tận dụng biên lợi nhuận lớn hơn từ các sản phẩm như dầu dừa nguyên chất, đường dừa hay than hoạt tính.

Theo nhà kinh tế phát triển Ella Oplas thuộc Đại học De La Salle, việc Mỹ miễn thuế có thể làm tăng nhu cầu đối với nông sản Philippines, nhưng không có gì đảm bảo rằng lợi ích sẽ chảy xuống người trồng dừa quy mô nhỏ.

Bà cho rằng sự tồn tại của các tầng trung gian khiến nông dân chỉ nhận được một phần nhỏ trong chuỗi giá trị. Khi thương lái thu mua với giá thấp rồi bán lại với mức cao hơn đáng kể, phần giá trị thặng dư sẽ tập trung về phía các doanh nghiệp thu mua. Trong bối cảnh đó, nông dân dù chăm chỉ và gắn bó với nghề vẫn khó cải thiện thu nhập.

Trên thị trường, giá cơm dừa do chính phủ công bố cuối tháng 11 ở mức 57,52 peso/kg tại vườn, trong khi thương nhân bán cho nhà máy với giá 71,29 peso/kg. Dù giá đã tăng hơn 26% so với đầu năm, mức chênh lệch giữa các nấc trung gian vẫn khiến nông dân ít được hưởng lợi.

Adrian Austria, một thương nhân cơm dừa có thu nhập ổn định khoảng 2.000 USD/tháng, cũng thừa nhận nông dân cần được hỗ trợ nhiều hơn, đặc biệt là trong việc ứng dụng kỹ thuật nông nghiệp tiên tiến và đa dạng hóa nguồn thu.

Tại Việt Nam, sau thời gian tăng giá cao kỷ lục, trái dừa tươi tại thị trường trong nước đang chứng kiến sự giảm giá cực mạnh. Nếu như hồi tháng 8, mặt hàng này được bán ở mức 180.000 đồng/chục (12 trái) thì ở thời điểm hiện tại, thương lái chỉ mua với giá 40.000 đồng/chục.

Tình trạng này diễn ra ở hầu hết các tỉnh trồng dừa miền Tây. Doanh nghiệp thu mua, xuất khẩu dừa các nhận, hiện, giá mà doanh nghiệp trả cho mỗi chục dừa chỉ là 40.000 - 50.000 đồng. Mức giá này tương đương giai đoạn thấp điểm các năm trước.

Theo Nikkei