Sàn vàng Thượng Hải: 'Pháo đài' mới nổi ở châu Á, tham vọng thay thế những sàn giao dịch 'vàng giấy' ở Phương Tây

Trong giới tài chính toàn cầu vào những ngày cuối năm 2025, một cuộc dịch chuyển quyền lực âm thầm nhưng mãnh liệt đang diễn ra: dòng chảy của vàng vật chất từ Tây sang Đông. Ngày càng nhiều nhà đầu tư nhận thấy sàn vàng tại New York và London không còn là tấm lá chắn an toàn tuyệt đối khi giao dịch bằng “vàng giấy” (Paper Gold), trong khi Thượng Hải đang nổi lên như một "pháo đài" mới dựa trên giá trị thực.

Xin được nhắc rằng sàn vàng COMEX (Mỹ) và London OTC/LBMA (châu Âu), phần lớn giao dịch vàng không kết thúc bằng giao nhận vàng vật chất. Thay vào đó là hợp đồng tương lai (futures), hợp đồng kỳ hạn (forwards), quyền chọn và các cấu trúc OTC giữa ngân hàng, quỹ đầu tư, tổ chức tài chính.

Đây chính là “vàng giấy”, tức là vàng tồn tại chủ yếu dưới dạng cam kết tài chính, không phải thỏi vàng đổi tay ngay lập tức. Trên COMEX và thị trường vàng London, một ounce vàng vật chất có thể “bảo chứng” cho hàng chục, thậm chí hàng trăm ounce vàng giấy.

Phần lớn hợp đồng được tất toán bằng đồng USD, không phải bằng vàng. Điều này tạo ra thanh khoản cực lớn, khả năng phòng hộ, đầu cơ, định giá nhanh nhưng cũng đồng nghĩa với rủi ro hệ thống nếu nhiều người cùng lúc đòi giao vàng thật.

Khi hợp đồng đáo hạn, người mua và người bán thường bù trừ bằng tiền mặt, giao vàng thật chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng khối lượng giao dịch. Nói cách khác, niềm tin vào hệ thống chứ không phải lượng vàng vật chất là thứ giữ cho “vàng giấy” vận hành trơn tru.

Trái lại, sàn vàng Thượng Hải (SGE) được thiết kế với triết lý gần như đối lập khi giao dịch ưu tiên vàng vật chất, nhiều sản phẩm yêu cầu có vàng hoặc tiền thật trước khi đặt lệnh và thậm chí giao nhận thông qua hệ thống kho được quản lý chặt chẽ.

Ở đây, vàng không chỉ là công cụ tài chính, mà là hàng hóa vật chất. Không có vàng thì không giao dịch. Khác với COMEX, nhà đầu tư không thể bán khống khối lượng lớn nếu không có khả năng giao vàng,

Lời hứa trên giấy và bóng ma thanh khoản

Thị trường vàng phương Tây, đặc biệt là sàn COMEX (Mỹ) và LBMA (Anh), từ lâu đã vận hành dựa trên một cấu trúc phân tầng phức tạp của các công cụ phái sinh.

Rủi ro lớn nhất ở đây chính là sự lệch pha khủng khiếp giữa số lượng hợp đồng được giao dịch và lượng vàng thực sự nằm trong kho.

Theo báo cáo từ Discovery Alert tháng 10/2025, thị trường vàng phương Tây đang trải qua áp lực chưa từng có khi nhu cầu tất toán vật chất tăng vọt. Rủi ro cốt lõi nằm ở Hệ thống dự trữ phân đoạn (Fractional Reserve).

Dữ liệu từ CME Group cho thấy lượng vàng "Registered" (vàng sẵn sàng để giao) tại các kho của COMEX đã biến động mạnh trong năm 2024-2025. Các chuyên gia từ BullionVault ghi nhận rằng vào tháng 12/2025, khi giá vàng London chạm mức kỷ lục 4.346 USD/ounce, khối lượng giao dịch trên giấy tờ vẫn cao gấp nhiều lần lượng vàng vật chất thực có.

Nếu một tỷ lệ nhỏ các nhà đầu tư sở hữu "vàng không phân bổ" (unallocated gold) tại London đồng loạt yêu cầu rút vàng thật, hệ thống sẽ đối mặt với rủi ro vỡ nợ kỹ thuật.

Báo cáo từ Discovery Alert vào tháng 11/2025 cho thấy khối lượng yêu cầu giao nhận vàng vật chất (Physical Settlement) trên sàn COMEX đạt mức gần 100% đối với một số hợp đồng chủ chốt. Điều này trái ngược hoàn toàn với lịch sử vốn chỉ có dưới 1% hợp đồng thực sự nhận vàng.

Hàng tồn kho sẵn sàng để giao (Registered Inventories) tại New York và London chạm mức thấp kỷ lục do làn sóng gom vàng từ các ngân hàng trung ương và nhà đầu tư phương Đông. Nếu xu hướng này tiếp tục, các sàn này có nguy cơ phải tất toán cưỡng bức bằng tiền mặt vì không còn vàng để giao.

Theo phân tích của CPM Group (11/2025), nếu một ngân hàng chuyên lưu ký kim loại quý (bullion bank) lớn gặp sự cố thanh khoản hoặc phá sản, những người giữ "vàng không phân bổ" sẽ đứng cuối danh sách đòi nợ. Giá vàng có thể tăng vọt lên 5.000 USD/ounce, nhưng người sở hữu có thể chỉ nhận lại được số tiền mặt tương ứng với giá trị cũ trước khi ngân hàng sụp đổ.

Báo cáo của J.P. Morgan vào tháng 12/2025 cho thấy nhu cầu từ các quỹ ETF và ngân hàng trung ương đã đẩy dòng tiền vào vàng lên mức 980 tấn trong quý 3/2025, cao hơn 50% so với mức trung bình trước đó, tạo ra áp lực cực lớn lên khả năng cung ứng vật chất của các sàn phương Tây.

Rủi ro này trở nên hữu hình hơn bao giờ hết vào cuối năm 2025, khi các báo cáo cho thấy tình trạng "Backwardation" (giá giao ngay cao hơn giá tương lai) xuất hiện liên tục. Đây là tín hiệu cho thấy các nhà đầu tư tổ chức đang mất dần kiên nhẫn với các lời hứa trên giấy và bắt đầu đòi hỏi được nhận vàng thỏi ngay lập tức.

Khi lòng tin bị lung lay, kịch bản về một cuộc "tháo chạy tài chính" (bank run) khỏi các kho vàng phương Tây không còn là viễn tưởng. Nếu tất cả những người nắm giữ hợp đồng tương lai đồng loạt yêu cầu tất toán bằng vàng vật chất, hệ thống tài chính Mỹ và Châu Âu sẽ đối mặt với sự sụp đổ thanh khoản, buộc các sàn phải cưỡng bức tất toán bằng tiền mặt, một sự thừa nhận thất bại về khả năng bảo chứng.

Trong khi các sàn phương Tây quay cuồng với các chỉ số và thuật toán, Sàn vàng Thượng Hải (SGE) lại xây dựng một đế chế dựa trên sự hiện diện vật lý. Tại Thượng Hải, giao dịch vàng đồng nghĩa với việc vàng phải được luân chuyển từ kho này sang kho khác. Chính sự minh bạch về nguồn cung thực tế này đang biến SGE trở thành thước đo giá trị chuẩn xác hơn cho kim loại quý trong bối cảnh thế giới bất ổn.

Chiến lược của Trung Quốc là tận dụng vị thế quốc gia tiêu thụ vàng lớn nhất để thiết lập một "mức giá Thượng Hải" (Shanghai Gold Benchmark). Sự lung lay vị thế của các sàn Mỹ-Châu Âu thể hiện rõ nhất qua mức phí chênh lệch (premium).

Khi các biến động địa chính trị xảy ra, giá vàng tại Thượng Hải thường cao hơn đáng kể so với London hay New York. Sự chênh lệch này giống như một "thỏi nam châm" khổng lồ, hút vàng vật chất từ các kho dự trữ đang cạn kiệt ở phương Tây chảy về phương Đông.

Phá thế độc tôn

Trong khi New York định giá dựa trên tâm lý và thuật toán, Sàn giao dịch vàng Thượng Hải (SGE) lại định giá dựa trên sự khan hiếm thực tế. Một minh chứng đanh thép cho luận điểm này là "Shanghai Premium" (mức phí chênh lệch Thượng Hải).

Theo báo cáo của Hội đồng Vàng Thế giới (World Gold Council - WGC), mức chênh lệch giá giữa Thượng Hải và London đã duy trì ở mức cao, có thời điểm đạt 40-50 USD/ounce trong giai đoạn 2024-2025.

Nguyên nhân chính nằm ở việc Trung Quốc là nước tiêu thụ vàng lớn nhất thế giới nhưng lại kiểm soát chặt chẽ hạn ngạch nhập khẩu. Khi nhu cầu nội địa tăng cao mà nguồn cung nhập khẩu bị hạn chế, giá tại SGE sẽ bị đẩy lên cao hơn thế giới.

Mức phí chênh lệch này không chỉ là con số mà còn là một "lực hút" vật lý. Khi giá tại Thượng Hải cao hơn, vàng thỏi từ các kho dự trữ tại London và Zurich bị hút về phía Đông để hưởng lợi nhuận chênh lệch.

Phân tích của Discovery Alert nhận định đây là một "bước ngoặt" trong cách thức vận hành của thị trường kim loại quý toàn cầu, nơi việc khám phá giá (price discovery) đang dần dịch chuyển sang nơi nắm giữ hàng thật.

Giá vàng giấy có thể giảm, nhưng vàng thật ngày càng khan hiếm. Khi lượng vàng vật chất tại phương Tây cạn kiệt, quyền định giá vàng sẽ mặc nhiên chuyển từ New York sang Thượng Hải.

Sự trỗi dậy của Thượng Hải không chỉ là câu chuyện thương mại, mà là sự thách thức trực diện vào quyền lực định giá của đồng USD. Khi các ngân hàng trung ương và các định chế tài chính lớn bắt đầu nhìn vào bảng điện tử của SGE để xác định giá trị thực của vàng thay vì các hợp đồng phái sinh tại COMEX, vị thế dẫn dắt thị trường của phương Tây sẽ chính thức bị lung lay.

Luận điểm về việc Thượng Hải làm lung lay vị thế phương Tây được minh chứng qua sự thay đổi trong hành vi của các Ngân hàng Trung ương (CBs). Theo dữ liệu từ PBoC (Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc), dự trữ vàng chính thức đã tăng từ 1.948 tấn (2019) lên hơn 2.264 tấn vào cuối năm 2024 và tiếp tục duy trì đà mua ròng trong năm 2025.

Tuy nhiên, một số tờ như El Pais nhận định con số thực tế có thể cao gấp nhiều lần (ước tính trên 5.000 tấn), do Trung Quốc thường thu mua qua các kênh không chính thức để tránh làm biến động giá quá mạnh.

Thậm chí tháng 12/2025, Trung Quốc công bố phát hiện mỏ vàng dưới đáy biển tại Lai Châu (Sơn Đông) với trữ lượng lên tới 562 tấn (trị giá hơn 100 tỷ USD), giúp củng cố nguồn cung nội địa mà không cần phụ thuộc vào nhập khẩu.

Chính quyền Bắc Kinh hiểu rằng đồng USD không còn là tài sản an toàn tuyệt đối. Vàng là tài sản "phi chính phủ", không thể bị đóng băng bằng một lệnh chuyển khoản từ Washington. Bởi vậy Trung Quốc đã liên tục cắt giảm nắm giữ Trái phiếu Chính phủ Mỹ và thay thế bằng vàng. Năm 2025, tỷ trọng vàng trong dự trữ ngoại hối toàn cầu đã tiến gần mốc 20%, trong khi tỷ trọng USD giảm xuống mức thấp kỷ lục trong 30 năm (dưới 56%).

Rõ ràng, thế giới đang chuyển dịch sang một hệ thống tiền tệ dựa trên hàng hóa (Commodity-based). Trong hệ thống này, vàng không phải là một "công cụ tài chính" mà là "tài sản dự trữ trung lập".

Việc Trung Quốc thiết lập chuẩn Shanghai Gold Benchmark bằng đồng Nhân dân tệ (CNY) là một đòn tấn công trực diện vào quyền kiểm soát của đồng USD. Theo J.P. Morgan Global Research, dự báo giá vàng có thể đẩy tới mức 5.000 USD/ounce vào cuối năm 2026 khi nhu cầu tích trữ vật chất áp đảo các công cụ phái sinh.

Trung Quốc đang chứng minh rằng, trong một thế giới đầy biến động, tờ giấy ghi nhận quyền sở hữu vàng chỉ có giá trị khi có một thỏi vàng thực sự nằm dưới chân bạn. Sự dịch chuyển từ "vàng giấy" sang "vàng thật" không chỉ là một xu hướng đầu tư, mà là một cuộc tái cấu trúc trật tự tài chính toàn cầu, nơi quyền lực cuối cùng thuộc về người nắm giữ tài sản thực tế.

*Nguồn: Reuters, Fortune, BI